Afscheidsinterview met Jurriaan Middelhoff: regionaal coördinator voor stabiliteit op de Westelijke Balkan

Wat doet een regionaal coördinator voor stabiliteit?

“De afgelopen jaren hield ik mij voornamelijk bezig met thema’s zoals georganiseerde misdaad, etnische spanningen, migratie, externe invloeden en cybersecurity. Dat deed ik niet alleen. Nederland heeft sinds 2019 een Veiligheids- en Stabiliteitsnetwerk in de Westelijke Balkan. Dit regionale netwerk bestaat uit vijf lokale veiligheidsexperts verspreid over de ambassades in Belgrado (en Podgorica), Pristina, Sarajevo, Skopje en Tirana. Deze medewerkers volgen de ‘situation on the ground’ in het land waar ze werken, rapporteren daarover aan Nederland en volgen de projecten die wij in die landen hebben opgezet.”

“Het Veiligheids- en Stabiliteitsnetwerk wordt aangestuurd door mij en de regionale veiligheidscoördinator in Sarajevo, die zich vooral richt op contraterrorisme en het voorkomen van radicalisering. Beide coördinatoren werken nauw samen, want de thema’s waarop we werken raken elkaar, bijvoorbeeld de contacten die we hebben. Als netwerk hebben we een monitoringsfunctie op het gebied van stabiliteit en veiligheid en zijn we de ogen en oren van Nederland in de regio. Het hoofddoel van het netwerk is om gedegen ‘early warning and early action’ te hebben als Nederland: er speelt behoorlijk wat op de genoemde onderwerpen en dit kan negatieve gevolgen hebben voor de stabiliteit en veiligheid van de regio. Als de situatie verslechtert, willen wij als eerste op de hoogte zijn.”

“Wanneer er een vraag leeft in Brussel of Den Haag dan slagen we er, dankzij de lokale stabiliteits- en veiligheidsexperts,  zogenaamde ‘spokes’, snel in om informatie uit de meest afgelegen gebieden, of ontoegankelijke gemeenschappen te vergaren. Zo kunnen we snel en gedetailleerd informatie op de onderhandelingstafel in Brussel leggen. De kracht van dit netwerk zit hem in de korte lijnen tussen Den Haag en de regio en de lokale kennis en contacten.”

Waarom is het zo belangrijk dit netwerk te hebben in de Westelijke Balkan?

“Het is de enige regio waar we als Buitenlandse Zaken op een dergelijke manier regionaal werken. De reden hiervoor is dat veel van de genoemde onderwerpen in meerdere landen van de regio spelen en bovendien zijn de problemen vaak hetzelfde of vergelijkbaar. Daarnaast kunnen de EU en Nederland snel de effecten voelen als de  spanningen oplopen in de Westelijke Balkan.”

“Zo kent de Westelijke Balkan grote uitdagingen als het bijvoorbeeld gaat om etno-nationalistische politici, verscheidenheid aan media en cyberveiligheid. Dit gaat niet onopgemerkt voorbij in Moskou en zij tonen dan ook veel interesse in het opstoken van de in deze regio nog altijd smeulende conflicten. Moskou heeft namelijk een belang bij het creëren van problemen in de binnenplaats van de EU. Het is een makkelijke manier om de Westerse aandacht af te leiden van de situatie in Oekraïne. Er is nog altijd een aantal politici in de regio die graag nauwe banden met Moskou onderhoudt. Bovendien spelen bepaalde buurlanden ook een negatieve rol in de stabiliteit van de regio.”

Op welke manier heb je de situatie zien veranderen?

“Ik heb in de afgelopen jaren de interesse in de regio zien toenemen. Enerzijds van het Westen, waaronder gelukkig Nederland, anderzijds ook van Rusland en China. Deze laatste speler is vooral actief op het terrein van energie, infrastructuur en veiligheid, terwijl Rusland invloed uitoefent door middel van cyberaanvallen en het verspreiden van desinformatie.”

“Daarnaast zijn er nog steeds etnische spanningen in sommige landen. Bijna overal is er toenemende segregatie tussen bevolkingsgroepen waarbij verschillende volkeren steeds minder samen met elkaar leven. Tenslotte zagen we in het afgelopen jaar de migrantenstroom door de regio toenemen. Deze migranten komen voornamelijk uit Pakistan, Syrië, Afghanistan en Noord-Afrika. De opvang in de Westelijke Balkan is de afgelopen jaren wel verbeterd, vooral dankzij de EU. Maar praktijken als mensensmokkel, pushbacks en geweld tussen rivaliserende bendes komen helaas regelmatig voor.”

Je gaf aan dat het gebruik van cyberaanvallen en desinformatie in deze regio een groot probleem vormen. Welke rol heb jij kunnen spelen in het adresseren van deze dreigingen?

“Met het netwerk hebben we onder meer het gebrek aan cyberveiligheid in kaart gebracht en dit als risico benoemd. Vervolgens hebben we de landen aangespoord om lid te worden van het Global Forum on Cyber Expertise (GFCE). Het GFCE is een door Nederland opgezet multi-stakeholdergemeenschap van meer dan 170 leden en partners uit alle regio’s van de wereld, met als doel de cybercapaciteit en -expertise wereldwijd te versterken.”

“Daarnaast hebben we regionale cyberdialogen georganiseerd om cybersecurity hoger op de agenda te krijgen, zodat deze landen ook zelf investeren in hun eigen cyberveiligheid. Mede door de Nederlandse inventarisatie en de beleidsdialogen is de regio nu als cyberprioriteit voor Nederland bestempeld. Wij hebben er zelf ook baat bij dat de cyberveiligheid in deze landen op orde is. Zonder een sterke cyberveiligheid kunnen landen bijvoorbeeld vrijhavens worden voor cybercriminelen of kan waardevolle informatie - drie van de landen zijn NAVO-lid en in twee andere landen loopt een NAVO-missie - worden buitgemaakt. Daarnaast kan het de sociale en economische stabiliteit van een land schaden wanneer deze worden getroffen door cyberaanvallen.”

“Dankzij het stabiliteitsnetwerk loopt Nederland ook voorop in het adresseren van de hoeveelheid desinformatie in de Westelijke Balkan. Zo zijn we een project gestart om buitenlandse desinformatie in kaart te brengen om de bevolking in deze landen hiervan bewust te maken. Al ruim voor de inval in Oekraïne speelde het probleem van desinformatie, maar na de inval ontstond er een stortvloed aan desinformatie in de regio. Hier hebben we nu goed zicht op en daar kan Nederland dan weer passend op reageren, zodat kwade en onjuiste informatie en verhalen, die vaak tot doel hebben om breuklijnen in de regio verder te vergroten, vroegtijdig worden gesignaleerd.”

Wat zie jij als een succes waartoe het netwerk gedurende jouw tijd in de regio aan heeft bijgedragen?

“Het viel mij op dat veel EU-lidstaten ons benaderen vanwege de goede informatiepositie in de regio. Dat geeft wel iets aan. Door het monitoren van de etnische nationale retoriek heeft het netwerk zeker zijn aandeel gehad in de constatering dat het bijdragen aan verschillende vredemissies nodig is. Verder heeft het netwerk de Westelijke Balkanroute goed in de gaten gehouden en zo kregen we als eerste een signaal dat het aantal migranten vlak voor de zomer opnieuw steeg, zodat er op tijd op kon worden ingespeeld.”

Wat zie je als een van de grootste uitdagingen voor de Balkan regio?

“Een risico waar we nog geen goed antwoord op hebben en wat zeker bijdraagt aan veel van de problemen in de regio, is het gebrek aan perspectief voor jongeren en het daaruit voortvloeiende vertrek van veel jongeren uit de regio. Jongeren hebben weinig mogelijkheden om echt iets te betekenen in hun land of om een goede baan te vinden en vertrekken daarom.”

“Jongeren in de Westelijke Balkan laten veel meer de etnische spanningen los die nog wel diep geworteld zijn in de oudere generaties. Dit soort geërfde conflicten beperken volgens veel jongeren hun perspectief op een betere toekomst voor henzelf en voor hun land. Er wordt momenteel niet naar hen geluisterd door de politiek. In deze regio moet worden gewerkt om jongeren een rol te laten spelen in hun land, zodat hun stem wordt meegenomen in de keuzes die overheden maken. Verder moet er vooral worden geïnvesteerd in degelijk onderwijs en banen. Gelukkig kan ik hier vanuit mijn nieuwe functie aan blijven werken.”

Lees meer over Jurriaan's nieuwe functie: Jurriaan Middelhoff: ‘Jongeren denken veel meer in kansen dan problemen’ | Ministeries | Rijksoverheid.nl