De grenzen tussen de ‘gewone’ maatschappij en de georganiseerde criminaliteit vervagen steeds meer. Het afgelopen jaar heeft het kabinet de aanpak van de zogenoemde ondermijnende criminaliteit daarom flink verstevigd. Deze aanpak is overheidsbreed, en de Douane levert er een belangrijke bijdrage aan. Door toezicht te houden aan de grens, en door de samenwerking met partners. Aan het woord zijn douanemedewerkers Laura Verborg, adviseur ondermijning, en Jochem Koster, adviseur handhavingsbeleid.
Ondermijnende criminaliteit, ook wel ondermijning genoemd, staat voor een onder- en bovenwereld die steeds meer met elkaar verweven zijn. En voor het ‘beschadigen’ van de integriteit van het openbaar bestuur, ambtenaren en het bedrijfsleven. Bijvoorbeeld doordat criminelen bestuurders omkopen of ondernemers afpersen. Of rechters, journalisten en gezagsdragers bedreigen. Koster: “Het bekendste en meest trieste voorbeeld is wel de moord op advocaat Derk Wiersum. Een directe aanval op de rechtsstaat. Dat was een wake-up call.”
Ondermijning wordt vaak in één adem genoemd met de georganiseerde drugscriminaliteit. Maar er zijn ook andere vormen van criminaliteit die de samenleving ontwrichten, vertelt Verborg. “Bijvoorbeeld mensenhandel, wapenhandel, witwaspraktijken of fraude met accijnsgoederen.” Koster: “Er wordt hard gewerkt om dit soort zaken te bestrijden. Door alle overheidsdiensten los van elkaar. Maar het moet óók samen, breed en goed gecoördineerd.”
Ongewenste zaken tegenhouden
De Douane levert een belangrijke bijdrage aan die aanpak van ondermijnende criminaliteit. “We zijn natuurlijk geen opsporingsinstantie. Wat we wél zijn, is poortwachter aan de grens van de Europese Unie. Daar houden we ongewenste zaken tegen. En we voorkomen dat bepaalde goederen, zoals synthetische drugs, naar buiten gaan,” zegt Verborg. Zo nam de Douane in 2020 in totaal bijna 50.000 kilo cocaïne in beslag. Een kleine 10.000 kilo meer dan in 2019. Ook zijn zo’n 4.000 postpakketten en brieven in beslag genomen die op weg waren naar het buitenland. Verborg: “Door zo goed mogelijk toezicht te houden, dragen we bij aan de strijd tegen ondermijnende criminaliteit. Dat is onlosmakelijk verbonden met ons werk.”
Slim, gericht en innovatief
De Douane deed in 2020 meer dan 2 keer zoveel zogenoemde ‘risicogerichte’ controles. Vooral van brieven en pakketten. Voor het toezicht binnen de stroom post en koerierszendingen hebben we 39 extra fte’s aangetrokken. Daarnaast hebben we de aanpak van de smokkel van grondstoffen voor drugs geïntensiveerd. We controleren niet alleen meer, maar vooral ook slimmer. Niet alleen met speurhonden en innovatieve scan- en detentietechnologieën, maar ook met zelfdenkende software en algoritmes. We maken ook gerichte risicoanalyses. Dat doen we op basis van onder meer informatie van opsporingspartners.
Integrale aanpak
Een voorwaarde voor een succesvolle en duurzame bestrijding van ondermijnende criminaliteit is een integrale aanpak. Waarbij publieke en private partijen samenwerken bij preventie, toezicht, handhaving, opsporing en vervolging. Koster: “We kijken daarom verder dan onze eigen taak. We zitten bijvoorbeeld veel met andere overheidsorganisaties om de tafel. Zo sluit de Douane sinds 2020 aan bij 4 Regionale Informatie- en Expertisecentra voor de aanpak van ondermijning: Amsterdam-Amstelland, Rotterdam, Noord-Holland en Zeeland West-Brabant. Maar we werken ook veel samen met onder andere het Rotterdamse Havenbedrijf, de Schipholgroep en KLM. We kijken steeds: hoe kunnen we elkaar versterken? Waar is onze kennis en expertise van meerwaarde?”
De Douane heeft kennis over goederenstromen, handelsroutes, smokkelmethoden en logistieke locaties. Die is waardevol voor samenwerkingspartners. “Wij kunnen die informatie analyseren en uitleggen: wanneer wijkt een gebeurtenis af van de norm en moet je verder onderzoek doen?”, legt Koster uit. “Maar we hebben bijvoorbeeld ook een grote bak met informatie over alle aangiftes. Van elke goederenzending weten we wat erin zit, en wie de ontvanger en de verzender is. Dat soort gegevens kunnen we onder voorwaarden delen met onze partners, voor opsporingsonderzoeken en data-analyse.”
Verborg: “We hebben ook allerlei bevoegdheden voor het controleren van goederen. We kunnen bijvoorbeeld in schepen, vliegtuigen, containers en koffers kijken om ons werk te doen. De politie en de Marechaussee mogen dat alleen doen als ze denken dat er een strafbaar feit is begaan. Die beperking hebben wij niet. Dat geeft ons een hele goede uitgangspositie, waarmee we een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de samenwerking.”
Multidisciplinair Interventie Team
De Douane is onderdeel van het Multidisciplinaire Interventie Team, het MIT. Net als het Openbaar Ministerie, de politie, FIOD, Belastingdienst en Koninklijke Marechaussee. Deze samenwerking is in 2020 opgericht op initiatief van het ministerie van Justitie en Veiligheid, dat veel extra geld heeft vrijgemaakt voor een steviger aanpak van ondermijning. Het MIT is nog in opbouw. Uiteindelijk moet het een team worden met zo’n 300 tot 400 medewerkers.
Het bijzondere aan dit team: het richt zich op de verstoring van criminele processen. Verborg: “Daarbij kijken we niet alleen naar de kopstukken en de handlangers. Maar juist veel breder: van welk systeem maakt zo’n criminele organisatie gebruik?” Koster vult aan: “Met een team van rechercheurs, douaniers en intelligence-mensen onderzoeken we hoe we dit soort netwerken voor langere tijd en in de volle breedte onschadelijk kunnen maken.” Verborg: “Die versterking van de keten van handhavings- en opsporingspartners, dat is echt een nieuwe ontwikkeling. Als Douane kijken we nu veel meer naar ons aandeel in het geheel.”
