Tekst VWS'ers Vincent Theunissen en Linda Hilhorst-Miedema schrijven om en om over hun beslommeringen bij het ministerie
Foto René Verleg
Een van de interessantste geschiedenisboeken die ik de afgelopen periode las, is van de hand van Hallie Rubenhold. Een Britse historica en auteur gespecialiseerd in sociale geschiedenis en vrouwengeschiedenis. Haar boek uit 2019, The Five. The Untold Lives of The Women Killed by Jack the Ripper, handelt over de levens van de vijf 'canonieke' slachtoffers van de beruchte moordenaar.
Verwacht geen nieuwe whodunnit met suggesties over de identiteit van The Ripper. Of sensationele en schreeuwerige details over de moorden in de Londense wijk Whitechapel. Maar wel een uiterst verhelderende beschrijving van de Victoriaanse maatschappij aan het eind van de 19e eeuw. En dan met name van de kwetsbare positie van vrouwen.
Het lukt Rubenhold met haar vijf mini-biografieën de slachtoffers een gezicht en persoonlijkheid te geven. Ze nuanceert bovendien het beeld - lange tijd de gedachte op basis van vooringenomen politierapporten uit die tijd - dat de vijf vrouwen op het daadwerkelijke moment van de moorden actief waren als prostituee; dolend door de donkere straten van de Britse hoofdstad op zoek naar cliënteel.
Niet alleen wordt in het boek schrijnend duidelijk hoe zeer vrouwen in die dagen tweederangsburgers waren. Wat de verhalen in mijn ogen vooral bindt en illustreren, is de tragische speling van het lot. En de neerwaartse spiraal van ziekte, alcoholisme, sociale onthechting, schulden en armoede waarin alle slachtoffers terechtkomen. Totdat ze uiteindelijk eindigen als vermoedelijk wanhopige daklozen in het slechtste deel van het toenmalige Londen.
Er is veel ten goede veranderd in de meer dan honderd jaar die sindsdien zijn verstreken. Toch is het boek ook voor het nu nog relevant. Het geeft een inkijkje in de opvattingen en de houding van de Victoriaanse samenleving. Armoede was iets om je voor te schamen. Het straffen en uitsluiten van juist de meest kwetsbaren versterkten dit schaamtegevoel alleen maar. En leidde tot een vicieuze, onmogelijk te doorbreken cirkel.
Recent wetenschappelijk onderzoek toont aan dat schaamte een emotie is waar mensen erg onder kunnen lijden. Die negatieve gevoelens hebben vervolgens ook invloed op gedrag en gezondheid. Mensen in armoede hebben al snel het idee dat ze iets verkeerd hebben gedaan en dat het hun eigen schuld is dat ze maar moeilijk rondkomen.
‘Eigen schuld, dikke bult’ was en is ook hier in Nederland een langer en vaker gehoord geluid. Maar ziekte, scheiding, faillissementen, psychische gezondheidsproblemen en daarmee samenhangend ook financiële zorgen kunnen ons allemaal overkomen. Dat maakt de huidige tijd meer dan ooit duidelijk.
Gelukkig zien we de laatste tijd een verandering in de aanpak van armoede. Daarbij wordt steeds minder een gebrek aan motivatie als etiket gebruikt. En dat is maar goed ook. Meestal gaat het om niet kunnen.
Om onze gezondheidszorg toekomstbestendiger te maken, is goede afstemming nodig tussen het zorgdomein en het sociale domein. Dat niet alleen wordt gekeken naar behandeling achteraf maar ook gericht wordt gestuurd op de voorkant. Zodat allerlei problemen die kunnen ontstaan uit schulden en armoedestress zoveel mogelijk worden voorkomen. De juiste zorg op de juiste plek.
En daarbij kunnen ook dramatische gebeurtenissen uit een lang vervlogen tijd ons toch nog een beetje een spiegel voorhouden en richting geven zoals het boek van Rubenhold doet.
Vincent Theunissen
