Cultuurverandering en een betere aanpak

Tekst Dick Duynhoven
Foto Phil Nijhuis

VWS is met acht directies betrokken bij de aanpak van seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld. “Het gaat om een cultuurverandering. Maar ook om concrete verbeteringen voor bijvoorbeeld een betere hulpverlening.” Janine van Rooden en Julia Leander vertellen over het nationale actieprogramma.

Portretfoto Janine van Rooden — Janine van Rooden van de directie Maatschappelijke Ondersteuning is voor VWS de coördinator van het programma. Zij werkte tot voor kort bij de directie Jeugd o.a. aan het dossier Seksueel geweld.

Portretfoto Julia Leander — Julia Leander werkt in het team Gehandicaptenzorg van de directie Langdurige Zorg. Eén van haar dossiers is Seksualiteit en Intimiteit.

Wat is de aanleiding voor dit ‘Actieprogramma aanpak seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld’?

Janine: “Seksueel geweld en grensoverschrijdend gedrag is van alle tijden. Maar het laatste jaar hebben de media veel aandacht besteed aan ernstige incidenten zoals die bij The Voice en bij Ajax. Uit de praktijk blijkt dat slachtoffers zich door die media-aandacht meer erkend en gesteund voelen of beter herkennen dat het niet oké was wat hen is overkomen. En vervolgens een stap zetten voor advies of hulp. De wens van het kabinet om actie te ondernemen heeft daardoor een extra impuls gekregen.”

Actielijnen

Er zijn gedeelde maatschappelijke waarden en normen over hoe we met elkaar om willen gaan in de samenleving.
Wet- en regelgeving weerspiegelen de (veranderende) maatschappelijke normen.
Organisaties hebben processen voor preventie, signalering en opvolging op orde.
Iedereen herkent seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld en kan hierop reageren.
Er is goede hulpverlening die makkelijk vindbaar is.

Het programma, met vijf actielijnen en tientallen doelstellingen, duurt drie jaar. Kun je dan alles bereiken?

Janine: “Het gaat om een grote maatschappelijk opgave. De titel van het programma is: ‘Elkaars wensen en grenzen herkennen, erkennen en respecteren’. Dat vergt een cultuurverandering. Hoe houden we rekening met elkaars wensen en grenzen, hoe zorgen we dat seksueel grensoverschrijdend gedrag bespreekbaar wordt? Zo’n cultuurverandering gaat niet van vandaag op morgen. Dit programma is een eerste belangrijke aanzet om zo’n verandering in gang te zetten. En daarnaast zijn er ook veel concrete doelen te behalen.”

Wat zijn die doelen op het terrein van VWS?

Janine: “Ons departement heeft met alle vijf actielijnen wel raakvlakken, maar voor VWS vraagt vooral de vijfde actielijn de nodige inspanning: goede hulp die makkelijk vindbaar is, voor slachtoffers, plegers en hun naasten. Samen met instellingen gaan we formuleren wat daarvoor nodig is.”
Julia: “Er loopt nu een onderzoek naar het reageren van zorginstellingen bij seksueel grensoverschrijdend gedrag. Op basis daarvan gaan wij in gesprek met het veld om te kijken wat nodig is voor goede, tijdige en toegankelijke hulpverlening.”

Weten we dat nog niet? Er zijn al zoveel onderzoeken gedaan en er is al zoveel kennis en ervaring.

Janine: “Dat is zeker zo. Het actieprogramma is dan ook opgesteld in samenwerking met meer dan honderd organisaties. Bij de vraagstukken over zorg- en hulpverlening hebben we vanuit VWS nauw contact met organisaties als het Centrum Seksueel Geweld, Slachtofferhulp Nederland en Veilig Thuis, Valente en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten. Ook ervaringsdeskundigen hebben meegedacht en gaan bijdragen aan de uitvoering van het actieprogramma. Gezamenlijk gaan we na hoe we de hulp- en zorgverlening kunnen verbeteren.”

Vier ministeries, acht VWS-directies

Het nationaal actieprogramma ‘Aanpak seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld’ is een initiatief van de ministeries van OCW en SZW (coördinerend) in samenwerking met VWS en J&V.

Bij VWS zijn acht directies betrokken bij de uitvoering van het actieprogramma: Maatschappelijke ondersteuning, Jeugd, Sport, Publieke Gezondheid, Langdurige Zorg, Macro-economische vraagstukken, Patiënt en Zorgordening en Curatieve Zorg.

Zoals bijvoorbeeld…

Janine: “Hoe gemeenten hun rol kunnen versterken bij het voorkomen van seksuele grensoverschrijding. Hoe we zorgen dat goede hulpverlening laagdrempelig vindbaar is. Hoe we zorgen dat de bestaande, vaak versnipperde, kennis makkelijker en overzichtelijk beschikbaar komt voor professionals.”
Julia: “Binnen de gehandicaptenzorg is het bijvoorbeeld de vraag of cliënten wel voldoende mogelijkheid hebben om seksueel ongewenst gedrag van hulpverleners of andere cliënten op tafel te krijgen.”

Daar zijn toch ook protocollen voor?

Julia: “Jawel, maar eerder onderzoek laat zien dat het bespreekbaar maken van seksualiteit in de jeugdzorg, de gehandicaptenzorg en in de eerstelijnszorg nog helemaal niet zo vanzelfsprekend is. In de richtlijnen van instellingen staat meestal wel hoe om te gaan met grensoverschrijdend gedrag. Maar we willen dat organisaties dat meer uitdragen, zodat alle betrokkenen meer over seksualiteit kunnen en durven praten. Dan kun je ook tijdiger signaleren.”

Wat zijn die normen bij de actielijn: wet- en regelgeving sluiten aan bij de maatschappelijk normen?

Janine: “Als het gaat om het tegengaan van seksueel geweld, zijn we het met z’n allen wel eens. Een uitvloeisel daarvan is bijvoorbeeld de aangescherpte wetgeving rond seksuele misdrijven. De vraag wat seksueel grensoverschrijdend is, hangt samen met personen en context. Dus is het lastiger om daar concrete wetten en regels voor te maken. Juist voor dat grijze gebied is die cultuurverandering zo belangrijk. Het moet voor iedereen makkelijker worden om te praten over seksualiteit, over seksueel gedrag en over je persoonlijke grenzen.”