Tekst Rens Ulijn
Foto Ameet Binda
Dankzij speciaal VWS-gezant Marc Sprenger heeft Suriname sinds kort een eigen Zorgautoriteit. Het is een belangrijke stap om de slecht functionerende zorg in het land uit het slop te halen.
In december 2023 keerde Marc Sprenger na bijna tweeënhalf jaar terug uit Suriname, waar hij als speciaal gezant vanuit VWS voor de Surinaamse regering aan het werk was. Het was de Surinaamse president Santokhi die hem in de zomer van 2021 persoonlijk vroeg of hij wat langer in het land wilde blijven. Zijn hulp was nodig om de broodnodige hervormingen in de Surinaamse gezondheidszorg door te voeren.
‘Drie weken werden uiteindelijk tweeënhalf jaar’
Covid-bestrijding
Marc, die een half jaar daarvoor als Nederlands gezant van VWS naar Suriname was gekomen om de autoriteiten te helpen met het bestrijden van covid en het opzetten van een vaccinatiecampagne, twijfelde niet lang. "Mijn vrouw en ik houden allebei van avontuur en onze kinderen zijn volwassen. Bovendien was ik daar al aan het werk en konden we ons huis in Nederland aanhouden. Dus als het mis zou gaan, konden we ook makkelijk weer terug. In eerste instantie zou ik medio 2021 voor drie weken naar Suriname gaan. Dat werden drie maanden en uiteindelijk tweeënhalf jaar."
Caribisch Nederland
De coronapandemie bracht Marc begin 2021 eerst naar Caribisch Nederland, waar hij de lokale autoriteiten samen met VWS- en RIVM-collega’s adviseerde op het gebied van de vaccinatiecampagne. De stap naar Suriname, waar covid pas in 2021 echt hevig toesloeg, was daarna snel gezet. "Ik werd door Nederland gevraagd om de Surinaamse autoriteiten te helpen met het opzetten van een vaccinatiecampagne. VWS leverde vaccins, medicijnen en beschermingsmiddelen, ik leidde de hulpoperatie. Dat kwam vaak neer op pure improvisatie. We moesten een vaccinatiecampagne opzetten, terwijl er door corona ook een piek was in de zorgvraag."
‘Het stamhoofd beschouwt mij als een soort oud-koloniaal’
Complot van de witte man
Een bijzonder indringende ervaring van Marc was zijn bezoek aan een afgelegen Saramaki-dorp diep in het oerwoud van Suriname. "De Saramaki is een stam van nakomelingen van naar het oerwoud gevluchte mensen die tot slaaf waren gemaakt", weet Marc. "Door overstromingen konden we het dorp alleen met een vliegtuigje bereiken. Ik moest daar in gesprek met hun stamhoofd, die ze ‘granman’ noemen. Het stamhoofd beschouwt mij als een soort oud-koloniaal. Ik mocht alleen met hem praten via een ‘basja’, een soort tussenpersoon. Uiteindelijk riep de granman een ‘kroetoe’ bijeen, een soort volksraadpleging. En hoewel ik het stamhoofd voor mijn gevoel redelijk overtuigd had van het belang van vaccinatie, wist hij zijn mensen niet mee te krijgen. Via sociale media hadden hen verhalen bereikt dat het coronavaccin een complot van de witte man zou zijn om de zwarte man uit te roeien."
Pionierswerk
Na afloop van de corona-missie begon Marc aan de opdracht van president Santokhi om de Surinaamse gezondheidszorg te helpen verbeteren. "Maar om dat te kunnen doen heb je structuren en instellingen nodig. Vandaar dat we gekozen hebben voor het opzetten van een Surinaamse Zorgautoriteit."
‘Ik had alleen een leeg gebouw en een aantal stafleden tot mijn beschikking’
"Wat ik in Suriname vooral geleerd heb", vervolgt Marc, "is om dingen voor elkaar te krijgen met heel weinig geld en middelen. Toen ik aan mijn opdracht voor de Surinaamse regering begon, had ik alleen een leeg gebouw en een aantal stafleden tot mijn beschikking. Er was daar letterlijk verder niks. Dus op mijn eerste dag heb ik een boodschappenlijst gemaakt met dingen die ik zelf moest gaan kopen om te kunnen beginnen. Dat ging van koffiekopjes en schoonmaakmiddelen tot een whiteboard en een printer. Ook een internetabonnement moest ik zelf afsluiten en we hebben zelf een eenvoudige website gebouwd. Op een gegeven moment vroeg ik aan een medewerker of die iemand wilde bellen. Dat ging niet, want haar beltegoed was op. En geld om nieuw tegoed te kopen had ze niet. Je moet je voorstellen dat mensen daar gemiddeld 250 euro per maand verdienen, terwijl de prijzen in de supermarkt niet heel anders zijn dan bij ons in Nederland. De meeste Surinamers hebben meerdere banen nodig om rond te komen. ‘Hosselen’ noemen ze dat."
‘In Suriname heb je geen werkend ministerie’
Geen werkende instituten
Des te trotser is Marc daarom dat Suriname twee en een half jaar later een eigen Zorgautoriteit in opbouw heeft. "Kijk, in Nederland heb je als minister goed opgeleide ambtenaren tot je beschikking en word je ondersteund door werkende instituties als de Nederlandse Zorgautoriteit en het RIVM. In Suriname heb je geen werkend ministerie en al helemaal geen onafhankelijke instituten. Daarbij zijn de ministeries hartstikke politiek. Bij het invullen van belangrijke functies in de zorg wordt helaas niet primair naar capaciteiten en ervaring gekeken. Er worden veel mensen uit het eigen netwerk benoemd. Ik ben daarom begonnen met het opstellen van functieprofielen, inclusief functie-eisen en opleidingen. Vervolgens heb ik een voorstel gedaan voor het verhogen van de salarissen."
Basisstructuur
"Ik vond het belangrijk om eerst een goede basisstructuur op te zetten met lokale mensen. Dus niet weer eerst een advies laten schrijven door een dure internationale consultant. Dat soort, vaak uitstekende, adviezen hadden ze al genoeg in de la liggen. Het ging nu vooral om de uitvoering van die adviezen. In eerste instantie vroeg ik daarom of ze een beleidsambtenaar voor me hadden. Gewoon iemand die beleidsanalyses en beleidsvoorstellen met opties voor de politiek maakt. Ik kreeg wel iemand, maar dat was geen beleidsambtenaar. Die zijn simpelweg zeer schaars en vaak al lang naar Nederland vertrokken."
‘De meeste wetten over volksgezondheid zijn sinds 1975 niet meer aangepast’
Acht hervormingsprogramma’s
Inmiddels is Marc er met zijn mensen in geslaagd om acht hervormingsprogramma’s op te zetten die straks onder de paraplu van de Surinaamse Zorgautoriteit zullen worden uitgebouwd. "We hebben een programma opgezet voor de herziening van de zorgverzekeringswet en het financieel stelsel. De meeste wetten op volksgezondheidsgebied zijn sinds de onafhankelijkheid in 1975 niet meer aangepast."
Verder is er een start gemaakt met een objectieve beloningsstructuur voor zorgmedewerkers, het versterken van eerstelijnszorg en goede toegang tot medicijnen. "Want aan bijna alle medicijnen is gebrek in Suriname." Daarnaast is er een preventieprogramma gestart en een programma voor ziekenhuisapparatuur. "Diabetes is een veel voorkomende ziekte in Suriname", weet Marc. "Met leefstijl kunnen veel medische problemen op dat vlak voorkomen worden. Qua ziekenhuisapparatuur krijgen ze veel tweedehands spullen uit het buitenland waarvan ze de gebruiksaanwijzing niet kennen of waarvan de onderhoudsmaterialen niet beschikbaar zijn. Het wordt dus simpelweg niet gebruikt. Ook dat proberen we via een programma op orde te krijgen."
Nederland draagt financieel bij
Al die ambities kosten natuurlijk geld. Geld dat Sprenger beschikbaar kreeg door een deel van de verdragsmiddelen die Nederland bij de onafhankelijkheid van het land in 1975 beschikbaar stelde, vrij te spelen. "In dat fonds zat nog 16 miljoen euro dat bevroren werd toen de toenmalige regering Bouterse alle banden met Nederland verbrak. Sinds Santokhi president is, werkt Suriname weer samen met Nederland en kan dit geld ook weer ingezet worden. Er is 5 miljoen euro beschikbaar gemaakt voor het opzetten van de Zorgautoriteit, naast 3 miljoen voor de aanschaf van ziekenhuisapparatuur."
‘Het is nu aan de Surinamers zelf om de gelegde basis verder uit te bouwen’
Breed draagvlak
Bang dat alles weer teruggedraaid wordt als er een andere politieke wind in het land waait, is Marc niet. "Ik heb het Surinaamse parlement regelmatig geïnformeerd over waar we mee bezig waren. Het land en ook de politiek is verdeeld langs etnische lijnen. Ik kreeg vragen van alle politieke partijen en alle etnische groepen. Dus ik denk dat het draagvlak voor de Zorgautoriteit breed is."
Dat Marc nu terug is naar Nederland, betekent niet dat het werk af is. "Integendeel. Maar ik had een opdracht voor twee jaar. Er is een basis gelegd en ik vind dat het nu aan de Surinamers zelf is om dat verder uit te bouwen. We hebben met een onafhankelijke sollicitatiecommissie en op basis van een duidelijk functieprofiel en een concurrerend salaris een goede directeur aangesteld die mijn taken nu overneemt. Hij heeft een sterke multi-etnische staf tot zijn beschikking om de Zorgautoriteit verder te ontwikkelen."
Minder gejaagd
In Nederland gaat Marc nu aan de slag als directeur Publieke Gezondheid van de GGD regio Utrecht. "Een mooie nieuwe uitdaging waar ik ook weer veel zin in heb." Of hij Suriname gaat missen? "Zeker wel. De mensen zijn er zo ontzettend aardig en toegewijd, het eten is heerlijk en het leven relaxter, minder gejaagd. Als ik in Nederland de minister wil spreken, moet ik weken van tevoren een afspraak inplannen. Daar stuurde ik gewoon een appje en waren dingen snel geregeld. En als iets vandaag niet lukt, proberen ze het morgen gewoon nog een keer."
