Tekst Sara Bouter
Conflicten worden lang niet altijd uitgevochten op het militaire slagveld. Desinformatie, buitenlandse inmenging en onrechtmatige handelsbeperkingen kunnen voorbeelden zijn van een hybride conflict. Litouwen toont zich in hybride conflicten strijdvaardig, óndanks dat het kleine land het opneemt tegen grote spelers. We spraken met Jack Twiss Quarles van Ufford, de Nederlandse ambassadeur in Vilnius.
Leestijd: 5 minuten.
Het begon met het blokkeren van de export van Litouwse producten naar China. Bier, koper en tarwe; Litouwen verdween van de Chinese douaneformulieren en de producten kwamen het land niet meer in. Daarna kwam ook de productie van andere Europese landen in het geding vanwege de afhankelijkheid van Litouwse onderdelen. De Chinese treinen stopten niet langer in Vilnius voor containeroverslag. Langzaam maar zeker werd de relatie tussen China en Litouwen steeds verder onder druk gezet.
De directe aanleiding was het Litouwse besluit om de Taiwanese vertegenwoordigers voortaan toe te staan de naam ‘Taiwanese Representative Office’ te voeren. China zag dit als een provocatie: de naam Taiwanese vertegenwoordiging suggereert een zelfstandigheid die niet past binnen het Chinese beleid, waarbij het vasteland het eiland beschouwt als een afvallige provincie. Eerder stak Litouwen al een stokje voor een Chinees project in de strategisch gelegen haven van Klaipeda en riep de overheid op om geen Huawei telefoons meer te gebruiken. Via een handelsconflict probeerde China daarna het vele maten kleinere Litouwen op de knieën te krijgen.
Jack Twiss Quarles van Ufford is de Nederlandse ambassadeur in Litouwen, en was tot voor kort directeur Inlichtingen van de AIVD. Vanuit beide rollen zat hij dicht op het conflict en de gevolgen.
“Je kunt als klein land – zoals Litouwen – ingesloten raken tussen grote buren. Rusland dat de gaskraan dichtdraait, China die bepaalde producten niet meer afneemt, en Taiwan die haar beloften op het gebied van investeringen nog niet is nagekomen. Dit zijn afhankelijkheden die je kwetsbaar maken voor grote spelers. Grote landen vinden een conflict nooit zelf uit. Ze kijken ontzettend goed waar de breukvlakken zitten, en gaan daar vervolgens stoken.”
Strijdvaardig
Litouwen toont zich strijdvaardig, ondanks dat het land het opneemt tegen grote spelers. Het land kent al enkele jaren een investeringstoets waardoor technologie vanwege veiligheidsrisico’s geweerd kan worden uit kritieke sectoren – een maatregel die in Nederland ook bestaat en momenteel wordt uitgebreid. Wat betreft Rusland probeert de Baltische staat de rest van het Westen al decennialang te overtuigen van de dreiging die van het land uitgaat, zowel op militair gebied als bijvoorbeeld op het gebied van de verspreiding van desinformatie.
Volgens Twiss Quarles van Ufford zit deze strijdvaardigheid in de Litouwse genen. “Litouwen laat zich op alle vlakken leiden door het idee dat het land zich moet verdedigen tegen Rusland – of het nu gaat om fysieke verdediging, digitale verdediging of het innemen van bepaalde politieke standpunten. Eerst de tsaren, daarna de communisten en nu het Poetin-regime. De Tweede Wereldoorlog is voor Litouwen eigenlijk pas in 1990 afgelopen met de herwonnen onafhankelijkheid.”
Er zijn lessen te leren van de geschiedenis en ervaringen van Litouwen.
Best practices
De historische ervaring van Litouwen vertaalt zich ook in de dreigingsperceptie. “In het Westen zeggen we: sinds 24 februari 2022 leven we in een andere wereld. Maar de Litouwers spreken dat tegen. Ze noemen het conflict in Georgië in 2008, de annexatie van de Krim en het neerhalen van vlucht MH17 in 2014. En dan is er sinds 24 februari de daadwerkelijke oorlog in Oekraïne. Litouwers beschouwen de afgelopen decennia als een vrijwel ononderbroken vorm van conflict, en hoewel ze zich sterk realiseren dat Rusland op geografisch gebied de directe dreiging is, zien ze ook de meer indirecte dreiging die uitgaat van andere landen.”
Als Nederlandse ambassadeur in Vilnius probeert hij Nederland en de EU vaker naar Litouwen te laten kijken wanneer het gaat om best practices in de aanpak van statelijke dreigingen. “Neem bijvoorbeeld buitenlandse investeringen of desinformatie. De Baltische staten worden hier dagelijks mee geconfronteerd. Hoe ga je daarmee om, zonder dat je de persvrijheid en de democratie teniet doet? Er zijn wat dat betreft veel lessen te leren van geschiedenis en ervaringen van Litouwen.”
“Soms worstel ik er best mee wat wij als Nederland kunnen brengen in een veiligheidsbewust land als Litouwen. Om een voorbeeld te geven: ik had een kennismakingsgesprek bij de Litouwse Commandant der Strijdkrachten en hij vroeg me wat we nog meer kunnen doen. Ik dacht meteen aan defensiemateriaal en projecten, maar dat bedoelde hij niet. Hij wilde meer economische samenwerking en people-to-people contacten, omdat hij ervan overtuigd is dat je bondgenootschappen alleen sterk en levend kunt houden door de samenlevingen op verschillende niveaus met elkaar te verbinden.”
Steun vanuit de EU
Litouwen voelt zich gesteund door de EU en door de Europese Commissie, die een zaak heeft aangespannen bij de WTO vanwege de onrechtmatige handelsbeperkingen. Maar het land maakt zich ook zorgen. “In bijna ieder gesprek wordt de vraag gesteld: hoe standvastig zijn jullie? De Chinese maatregelen tegen Litouwen en de oorlog in Rusland tonen aan dat er kwetsbaarheden zijn in onze (economische) systemen, maar ook dat er elders mogelijkheden kunnen liggen om die kwetsbaarheden te verminderen. Het is de rol van Nederland, de EU en de NAVO om gezamenlijk op te blijven trekken, en daardoor het gevoel van onzekerheid weg te nemen.”
Over Jack Twiss Quarles van Ufford
Jack Twiss Quarles van Ufford is sinds augustus 2022 de Nederlandse ambassadeur in Vilnius, Litouwen. Hij studeerde Culturele Antropologie aan de Universiteit van Amsterdam en was eerder o.a. Directeur Inlichtingen van de AIVD, raadsadviseur Buitenlandse Zaken en Defensie bij het Kabinet van de minister-president, en vertegenwoordiger bij de Palestijnse Autoriteit.
Boekentip: Peter’s Keizerin van Kristina Sabaliauskaité.
“Een fantastische schrijfster uit Litouwen die al jaren in Londen woont. Het boek beschrijft de laatste dag uit het leven van de keizerin van Rusland, een Litouwse getrouwd met Peter de Grote. Het verhaal geeft inzicht in het contrast tussen het Westen en ‘Moskovië’. Bijvoorbeeld het verschil tussen de manier waarop met mannen en vrouwen werd omgegaan, de verschillen tussen de katholieke en orthodoxe kerk, en de daaruit volgende verschillen in levenswijze. Als lezer begrijp je meteen waarom de mensen in Litouwen de wereld zien zoals ze die zien, inclusief de perceptie van Rusland als permanente dreiging voor hun manier van leven.”
