Foto Kantoortuin Rijnstraat

Het ministerie van IenW wil duurzaamheid integraal een plek geven bij al onze projecten. Dit vereist een goed samenspel tussen IenW en regionale partners, tussen het kerndepartement en Rijkswaterstaat en tussen Rijkswaterstaat en de markt.

Samenspel IenW en de regio

Samen met provincies, gemeenten, waterschappen, bedrijven, bewoners en maatschappelijke organisaties werkt IenW aan een integrale duurzame gebiedsontwikkeling. In de rol van gebiedspartner zijn de opgaven rond mobiliteit en waterbeheer in de regel het startpunt. IenW zoekt daarbij meekoppelkansen.

Casus Etten-Leur

Langs de A58 tussen de afslagen Etten-Leur-Zuid en Etten-Leur is begin november 2018 een geluidwal verpacht aan Greenspread Brabant B.V voor het aanleggen van een zonnepark van ruim 3 hectare. Het Rijksvastgoedbedrijf heeft de geluidwal op verzoek van gemeente Etten-Leur, en op voorspraak van Rijkswaterstaat, via een openbare inschrijving aan de markt aangeboden.

Medio 2017 zijn er op initiatief van de gemeente Etten-Leur verkennende ambtelijke gesprekken geweest over zonne-energieopwekking op de geluidwal langs de A58 bij Etten-Leur. In de gesprekken kwam de locatie als kansrijk naar voren. De initiatiefnemer is gewezen op de publiekrechtelijke rol van Rijkswaterstaat als partij die de geluidwal aan het Rijksvastgoedbedrijf voordraagt ter ingebruikgeving. Planologisch kwamen er geen belemmeringen naar voren.

Eind oktober 2017 heeft het college van B&W van de gemeente Etten-Leur aan Rijkswaterstaat Zuid-Nederland haar interesse voor grootschalige opwekking van duurzame energie op de geluidwal officieel bevestigd. Dit was de start voor RWS Zuid-Nederland om zich in te zetten in dit dossier: het project InnovA58 werd aangewezen als dossiertrekker. Vervolgens zijn in samenwerking met alle rollen in de keten (vastgoed, vergunningverlening, relatie- en omgevingsmanagers, inhoudelijk specialisten) de voorwaarden voor vergunningverlening en ingebruikgeving geïnventariseerd. In samenspraak met het Rijksvastgoedbedrijf en de gemeente is de procedure voorbereid om de locatie in gebruik te geven.

Deze casus leert dat een kansrijk energie-initiatief – dat wil zeggen een initiatief dat verenigbaar is met de primaire taken van RWS én waarvoor bestuurlijk draagvlak is – enkele interne belangrijke succesfactoren heeft. Denk aan het toekennen van prioriteit (en menskracht), een verantwoordelijke dossiertrekker en goede afstemming en samenwerking tussen de rollen in de keten.

Samenspel binnen IenW

In de afspraken tussen de beleidskern en RWS werken we aan een steeds betere integratie van duurzaamheid bij aanleg en renovatie en bij beheer en onderhoud. De beleidskern en RWS stellen hier gezamenlijk strategieën voor op. Zo hebben we voor onze eigen footprint (directe CO2 -uitstoot) al een strategie om klimaat- en energieneutraal te worden in 2030 (zie hoofdstuk Klimaat en energie, pijler 1). Daarnaast wordt gewerkt aan een eenduidige IenW-uitvoeringsstrategie richting klimaatneutrale en circulaire grond-, weg- en waterbouw (zie hoofdstuk Klimaat en energie, pijler 2).

Duurzaamheid in het Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport

Duurzaamheid in projecten van het Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport (MIRT) start bij het maken van plannen. Zo houdt IenW bij het opstellen van plannen voor mobiliteit (spoor-, weg- en waterwegen) en water al meteen rekening met duurzaamheid. In de afgelopen periode heeft het interne opdrachtgeverschap een impuls gekregen. In de verschillende fasen van het MIRT wordt van de opdrachtgevers gevraagd om doelen voor klimaat, circulaire economie en duurzame mobiliteit mee te wegen. Wij richten ons daarbij speciaal op aanlegprojecten en de grote vervangingsprojecten voor bijvoorbeeld bruggen en viaducten.

Op  de kaart van duurzame projecten en initatieven vindt u een selectie van de huidige duurzame projecten en initiatieven.

Kaart duurzame projecten en initiatieven

Duurzaamheid in vervanging en renovatie

Rijkswaterstaat staat de komende decennia voor een forse vervangingsopgave. Een groot deel van de objecten (bruggen etc.) is al meer dan 50 jaar in gebruik. Door veroudering en intensiever gebruik, komt het steeds vaker voor dat delen van objecten het einde van hun technische levensduur bereiken. Tegelijkertijd moet de functie van de netwerken in stand worden gehouden. Daarbij liggen de verwachtingen qua beschikbaarheid en betrouwbaarheid vaak nog hoger dan waar oorspronkelijk op is ontworpen. Met het programma Verjongen, Vernieuwen en Verduurzamen anticipeert IenW op deze opgaven. De hoofdvraag vervangen of renoveren, raakt aan de kern van de circulaire economie. Door het toepassen van de ‘Handreiking voor het circulair ontwerpen in het MIRT-proces’ ontstaat een mooi voorbeeldproject bij de Balgzandbrug (N99). Hier wordt gedeeltelijk hergebruik van de onderbouw als mogelijke variant nader onderzocht in de planfase. Daarnaast worden ook nieuwbouwvarianten uitgewerkt, waarna een keuze gemaakt wordt. Deze afweging is – mede gezien het duurzaamheidsaspect – interessant als casus. Zo wordt duurzaamheid steeds belangrijker binnen de vervangingsopgave.

Duurzaamheid in de (beheer- en onderhouds-)afspraken tussen kerndepartement en RWS

Het kerndepartement en Rijkswaterstaat maken periodiek afspraken over het beheer en onderhoud van het verkeer- en watermanagement op de RWS-netwerken. Dit wordt iedere vier jaar vastgelegd in een Service Level Agreement (SLA). In de lopende SLA-periode (2018-2021) zijn afspraken opgenomen om duurzaamheid verder te ontwikkelen, zodat in de nieuwe SLA, vanaf 2022, ook prestatieafspraken over duurzaamheid staan. Zo kunnen er integrale afwegingen worden gemaakt over bereikbaarheid, veiligheid én duurzaamheid. In 2017-2018 zijn als onderdeel van de SLA-afspraken 30 activiteiten, zoals pilots en onderzoeken uitgevoerd. Deze komen op verschillende plekken terug in dit verslag. Voor de periode 2019-2021 is een vervolgpakket afgesproken. Hiermee richten RWS en het kerndepartment zich op de verdere ontwikkeling, implementatie en realisatie van de duurzaamheidsdoelen binnen de werkprocessen van Rijkswaterstaat.

Samenspel met de markt: duurzaam aanleg en onderhoud

Rijkswaterstaat wil in 2020 voor alle GWW-projecten de Aanpak Duurzaam GWW toepassen. Met behulp van de Omgevingswijzer worden hiervoor duurzaamheidskansen in kaart gebracht. Ambities en doelstellingen worden gespecificeerd met behulp van het Ambitieweb. En in de aanbesteding worden de CO2-Prestatieladder en DuboCalc gebruikt. De Aanpak Duurzaam GWW is in 2018 in het merendeel van de grote (aanleg-)projecten toegepast. Ook het percentage van de beheer- en onderhoudsprojecten dat de Aanpak toepast, is in 2018 toegenomen. Enkele voorbeelden:

  • Sinds een aantal jaren past Rijkswaterstaat in de aanbesteding van GWW-projecten de CO2-Prestatieladder toe. De meeste opdrachtnemers zijn inmiddels gecertificeerd op het hoogste niveau (niveau 5). Uit een evaluatie door de sector bleek dat de markt het instrument als een blijvende en noodzakelijke prikkel ziet om duurzaamheid op het benodigde peil te houden. Dit geldt zowel voor hun bedrijf als voor hun projecten.
  • Rijkswaterstaat heeft in 2018 besloten om duurzaamheid te laten meetellen bij aanbestedingen van aanlegprojecten met behulp van het criterium de "Beste Prijs Kwaliteitsverhouding" (BPKV).
  • Het instrument om duurzaamheid in de gunning te kwantificeren is DuboCalc. Daarmee kan de Milieu Kosten Indicator worden berekend. In 2018 is ook circulariteit geïntegreerd in DuboCalc. Voor de kleinere beheer- en onderhoudsprojecten was een volledige DuboCalc-berekening namelijk vaak te arbeidsintensief. Daarom is in een aantal grote onderhoudscontracten een vereenvoudigde methode gebruikt.
  • Binnen de Green Deals heeft Rijkswaterstaat in 2018 actief samenwerking gezocht met andere opdrachtgevers en met marktpartijen (bouwbedrijven, bureaus, kennisinstellingen en leveranciers). Dit heeft onder meer geleid tot de publicatie van een Handreiking Duurzaamheid in de BPKV. Ook de selectie van een aantal projecten voor monitoring van CO2 -reductie als gevolg van activiteiten op de bouwplaats, is een resultaat van deze samenwerking. Rijkswaterstaat treedt specifiek rond negen innovaties op als launching customer. Lees hierover meer in het hoofdstuk Duurzame bedrijfsvoering.