We gaan het anders doen: de jeugdbeschermingsketen van de toekomst
De Jeugdbeschermingsketen is een lappendeken van instanties en professionals, die allemaal een heel goed doel voor ogen hebben: jonge mensen beschermen en begeleiden in het opgroeien. Maar de huidige manier van werken is eigenlijk niet langer houdbaar. Daar zijn ook de organisaties waar het om gaat, het over eens. Er wordt bijvoorbeeld werk dubbel gedaan of niet, waardoor de hulp langzaam op gang komt of zelfs misgaat. Dat moet anders. Daarom is er het afgelopen jaar een toekomstscenario geschreven hoe dat zou kunnen. Dat plan gaat eind maart of begin april 2021 naar de Tweede Kamer.
Meer over effectieve jeugd- en gezinsbescherming lees je hier.
Scenario kind- en gezinsbescherming
“Het is spannend hoor, nu het scenario echt naar de Kamer gaat. Maar ook goed, het is weer een stap. We zijn er nog niet, maar het is echt een stip op de horizon hoe het beter kan voor kinderen en gezinnen die te maken krijgen met hulp en bescherming. Waar voorgaande verbeteringen gericht waren op de afstemming tussen de organisaties, nemen we nu het hele systeem op de schop. Dat is nogal wat.
De vier pijlers
Samen met VWS en de VNG waren wij opdrachtgever hiervoor. Wij zijn mede-stelselverantwoordelijk en daar valt de jeugdbescherming onder. Het idee is, om ervoor te zorgen dat er efficiënter gewerkt wordt en er hulp en bescherming wordt geboden dichtbij het gezin. Dat doen we via vier pijlers:
Gezinsgericht: niet alleen het kind is belangrijk, maar het hele gezin.
Eenvoud
Rechtsbeschermend en transparant: we kunnen nu wel werk in elkaar schuiven, maar de rechterlijke bescherming moet gewaarborgd blijven.
Lerende organisatie: het is niet zo dat er een kant-en-klaar plan ligt dat in alle situaties perfect werkt. Laten we elkaar toestaan om al doende te leren. Dit wordt straks voor iedereen nieuw, dus we gaan allemaal veel leren. En we leren al erg veel uit de pilots. We gaan zeker niet over een nacht ijs.
Hoe nu verder
Eerst is er nog een consultatieronde en vervolgens wordt er een definitieve keuze voorgelegd aan het kabinet. Bij goedkeuring willen we het scenario de komende twee, drie jaar geleidelijk en gestructureerd uitproberen, om te kijken of het werkt zoals we bedacht hadden. Pas als dat zo is, gaan we het in heel Nederland uitrollen. We hebben (natuurlijk wel) te maken met kwetsbare gezinnen, dus daar kunnen we niet zomaar wat uitproberen."
Samenwerken
Dit is een project dat een en al samenwerking is. Met drie opdrachtgevers en zoveel verschillende partners tot een gedragen plan komen, dat kán alleen door samen te werken. Ik merk dat er veel enthousiasme is en ook veel energie om te veranderen. Dat is fijn, maar ook spannend. Want we gaan straks wel naar een systeem waar veel meer zaken regionaal geregeld zijn, dan nationaal. Daar is ook politieke lef voor nodig om die knoop door te hakken.
Nu al trots
Maar ik ben erg trots op wat we nu al bereikt hebben. Willemijn heeft echt een huzarenstuk opgeleverd, heel knap hoe onze kwartiermaker zo’n plan heeft gemaakt. En Marjan leidt een superpilot in Amsterdam. Daar zijn ze echt het verst gegaan in het uitproberen van de nieuwe werkwijze. Daar zitten nu al alle organisaties bij elkaar in één team en is overbodige ballast al uit de werkwijze.”
Ellen Meijer
afdelingshoofd jeugd directoraat-generaal Straffen en Beschermen, ministerie van Justitie en Veiligheid
Breken met een traditie
“Ik ben bekend met het jeugdbeschermingswerk en dit scenario is echt baanbrekend. Het breekt namelijk met een traditie van optimaliseren of nieuwe organisaties toevoegen. We stellen voor om het anders te doen. We stellen een totaalaanpak voor. Dat betekent in ons geval samenwerking bij sociale onderwerpen binnen een gemeente, voor volwassenen en jeugdzorg. Ieder gezin heeft namelijk een unieke combinatie om te komen tot verbetering. Er is dus niet één oplossing die iedereen past.
Stress
Eén van de grootste stressfactoren in gezinnen bijvoorbeeld, zijn schulden of financiële problemen. Een onderdeel van de begeleiding en hulp moet gericht zijn op het aanpakken van de schuldenproblematiek. Waarom zou je hulpverlening inzetten, als schulden blijven? Dan is er een grote oorzaak nog steeds niet weggenomen.
Vaste mensen
In Nederland hebben we veel verschillende instanties en organisaties in het sociaal domein, de volwassenzorg en de jeugdbescherming. Organisaties die betrokken kunnen zijn bij eenzelfde gezin of kind en dat vaak niet van elkaar weten. Ze zijn na elkaar of slechts kort betrokken, waardoor vaak werk dubbel gedaan wordt. Wij stellen voor dat vaste professionals betrokken blijven bij een gezin. Zij vragen dan om extra hulp en kennis als dat nodig is."
Rechtsbescherming
"Ik vind het belangrijk dat rechten van mensen beschermd worden. Het is een mensen- en kinderrecht om beschermd te worden. Het moet ook duidelijk zijn hoe je geholpen wordt, waarom en door wie. Daarnaast is er ook ‘rechtsbescherming’. De rol van de rechter en het recht op (rechts-)bijstand. Dat leggen we allemaal uit in dat plan. Het is grote omslag voor iedereen. Vooral voor gezinnen en professionals, maar ik kan me ook voorstellen dat het toekomstige werk nog interessanter en veelzijdiger wordt.
Huiswerk
Er zijn nog veel zaken om goed uit te zoeken. Zoals de wijze van financieren en verantwoorden, de vorm van decentraliseren en hoe bij voorkeur maar één toezichthouder toezicht kan houden. Maar nu eerst maar naar de Tweede Kamer! Wanneer het in heel Nederland zo kan werken? Als alles voorspoedig gaat: tussen de vijf en tien jaar vanaf nu.”
Willemijn Helmich
landelijk kwartiermaker kind- en gezinsbescherming
Een bredere blik
“Weet je wat essentieel is als je het verschil wilt maken voor jeugd die bescherming nodig heeft? De problemen die de volwassenen hebben. Daar ligt vaak de oorzaak en dus ook de oplossing voor de problemen. Onze pilot Blijvend Veilig in Amsterdam-Amstelland test dat uit in de praktijk. Hoe werkt het als we onze blik verbreden naar de gezins- en volwassenenproblematiek? En als we alle partners uit de keten gewoon in een wijkgericht team zetten? Erg goed, kan ik je vertellen. Eind 2018 was het idee er om het zo aan te pakken en halverwege 2019 zijn we met de eerste gezinnen zo gaan werken.
Snel schakelen
Laatst nog, bij een nieuw gezin. Het lokale team belt ons op met de vraag of we anoniem consult kunnen geven rondom de veiligheid binnen een gezin dat zij al lange tijd begeleiden. Dit anonieme consult levert een aangescherpt beeld over de veiligheid in het gezin op waarbij de gezinsmaatschappelijk werker van Blijvend Veilig en de medewerker van het lokale team ervoor kiezen samen met de moeder het gesprek aan te gaan over de onveilige situatie en de noodzaak voor een veiligheidsplan om de directe veiligheid te realiseren. Om moeder mee te nemen in onze zorgen en die directe veiligheid te realiseren hebben we de brede kennis en kunde gebruikt binnen het team. Lees; onderzoek, hulp, regie. Met daarbij de inzet van lokaal team, wijkagent en reclassering. Ik denk dat we, in het oude model, ervoor hadden gekozen via veilig thuis een VOTS - een voorlopige onder toezichtstelling - en mogelijk uithuisplaatsing te organiseren. Door de combinatie van tijd en kennis komen we werkelijk tot andere, betere scenario’s."
Alles goed geregeld
Om dit voor heel Nederland zo geregeld te krijgen, moet er nog heel wat water door de Rijn. Er zijn om te beginnen al vijf moederorganisaties. Hoe organiseren we één manier van werken? En moet dan zo’n hele organisatie om, of slechts een deel daarvan?
En als dan de werkwijze duidelijk is, is het mandaat dan goed geregeld? Je wil als professional altijd bekijken of een hulpvraag opgelost kan worden binnen het vrijwillige kader. Liever grijp je niet in. Maar als dat wel moet, moet dat juridisch echt kloppen.
In de keukenkastjes
Ellen en Willemijn kijken hier ook mee in de keuken. Bij alle pilots. En wij leveren input. Op dagelijkse basis maken wij hier mee hoe we het in de toekomst geregeld willen hebben in de jeugdzorg. Het is wel werken buiten je comfortzone, maar het is nu eenmaal niet zo dat je ingewikkelde problemen simpel oplost. Het is fijn werken zo. Praktijk en strategie pingpongen op en neer. Zo zou het altijd moeten zijn.”
