Tekst Hester Vos
Foto Mark Stokkom
Wat heeft VWS met een kernreactor te maken? Niet iedere VWS’er zal daar direct een antwoord op hebben. Twaalf VWS’ers bij de Programmadirectie Medische Isotopen (PMI) kennen het antwoord wel: een kernreactor is nodig voor de productie van medische isotopen.
‘Nederland is een van de belangrijkste leveranciers van medische isotopen in de wereld’
Wim Oyen is afgelopen najaar aangesteld als kwartiermaker nucleaire geneesmiddelenontwikkeling voor PMI. Als medisch specialist nucleaire geneeskunde weet hij alles van medische isotopen. “Deze zijn essentieel voor medische diagnostiek van kanker, hart- en vaatziekten en vele andere aandoeningen, maar ook voor behandelingen, zoals therapieën bij diverse kwaadaardige aandoeningen. Nederland is een van de belangrijkste leveranciers van medische isotopen in de wereld.”
Wereldwijd zijn er zes kernreactoren die medische isotopen maken en één daarvan staat aan de kust van Noord-Holland bij het dorp Petten. Deze Hoge Flux Reactor (HFR) is in 1962 in gebruik genomen en aan vervanging toe, want hij wordt steeds minder betrouwbaar. Om het risico op te weinig isotopen en te hoge prijzen te voorkomen, besloot het kabinet in september 2022 om te investeren in de bouw van een nieuwe kernreactor ter vervanging van de huidige reactor. ‘Pallas’ gaat die heten. Wim Oyen: “Als de levering stopt, heeft dit ernstige gevolgen voor diagnoses en behandelingen van duizenden patiënten wereldwijd.”
Financiering
Aan de start van PMI ging een lang traject vooraf, vooral vanwege de hoge kosten. In eerste instantie zou de Pallas-reactor privaat gefinancierd worden, maar eind 2020 bleek dat private partijen niet bereid waren alle risico’s op zich te nemen. Vanuit het belang voor de voorzieningszekerheid van medische isotopen voor de patiënt heeft het ministerie van VWS besloten om publieke financiering te verkennen.
Op Prinsjesdag 2023 liet voormalig minister Kuipers weten dat de volledige financiering voor de te bouwen Pallas-reactor is gevonden op de begroting van VWS. De Staat zal enig aandeelhouder worden van het bedrijf (NRG-PALLAS) dat de bouw van de Pallas-reactor uitvoert. De totale bouwkosten van de Pallas-reactor zijn op dit moment geraamd op 1,84 miljard euro. Momenteel voert de Pallas-organisatie voorbereidende bouwwerkzaamheden uit. Voordat de bouw van de Pallas-reactor definitief kan worden voortgezet moet het staatssteuntraject bij de Europese Commissie zijn afgerond.
Opstartfase
In september 2021 is de PMI bij VWS opgericht, met Marieke van Dok als programmadirecteur. De Pallas-reactor zal rond 2032 de productie van medische isotopen overnemen van de oude reactor. “We zitten nu nog in de opstartfase van het Pallasproject”, vertelt Wim. “Met alleen de bouw van een reactor ben je er natuurlijk niet om te komen van een isotoop naar een radioactief geneesmiddel. Naast faciliteiten heb je ook mensen nodig met een heel breed spectrum aan expertises.”
“Mijn rol is om nu alvast een solide basis te leggen voor succes op de lange termijn. Het is een flinke uitdaging die goed bij mij past. Ik heb een groot netwerk binnen de nucleaire geneeskunde en ken dus veel stakeholders. Iedereen bij elkaar brengen is geen gemakkelijke job, maar wel uitdagend en heel fascinerend. Ik wil graag de samenwerking tussen alle betrokkenen versnellen en verbeteren. De bouw van de reactor duurt lang; als de faciliteiten gereed zijn, is het belangrijk dat we startklaar zijn.”
PMI werkt samen met experts om niet alleen te zorgen voor voldoende voorraad, maar ook om onderzoek en ontwikkeling van nieuwe nucleaire geneesmiddelen te bevorderen. Wim: “Op dit moment zijn er ongeveer 150 nucleair geneeskundigen in Nederland. Het is een klein vakgebied binnen de geneeskunde, maar het heeft mij altijd ontzettend getrokken. Ik vind het namelijk een superinteressant specialisme vanwege de mix tussen patiëntenzorg en onderzoek naar innovaties.”
Voldoende specialisten?
Het kleine aantal nucleaire specialisten roept vragen op over de toekomst. Zijn er in de toekomst nog wel genoeg? Over tien jaar zijn er misschien voldoende medische isotopen, maar zijn er voldoende nucleair specialisten?
Maakt Wim Oyen zich daar zorgen over? “Nee, want ik zie dat er op dit moment voldoende interesse is onder de artsen in opleiding. Binnen mijn specialisme zijn we er ook goed in om hen hier enthousiast voor te maken.”
‘Er zijn veel kansen en mogelijkheden om de behandelmethodes enorm uit te breiden’
Hij constateert wel dat we alles op alles moeten zetten om in de toekomst voldoende zorg te blijven leveren. “Dat geldt voor artsen, maar er moeten net zo goed voldoende verpleegkundigen, laboranten, fysici, chemici en apothekers zijn. Natuurlijk realiseer ik me dat er een tekort aan zorgpersoneel dreigt, net zo goed als dat er een plafond zit aan het zorgbudget.”
Toch verwacht hij dat het specialisme nucleaire geneeskunde nog zal groeien. “Eerste reden is de vergrijzing; voor oudere mensen is meer nucleaire diagnostiek en behandeling nodig. Tweede reden is dat het een relatief klein specialisme is, maar met veel groeipotentie. Er zijn veel kansen en mogelijkheden om de behandelmethodes enorm uit te breiden en dat maakt het weer tot een ontzettend interessant specialisme.”
Meer weten? Lees ook:
De veiligheid van Pallas
Het risico op een ongeval met de nieuwe kernreactor is beperkt. De reactor voldoet aan strenge veiligheidseisen voor wat betreft ontwerp, omgang en beheer. Bovendien is dit een ander type reactor dan waarin energie wordt opgewekt. De belangrijkste verschillen met gangbare moderne kerncentrales:
- het reactorvermogen is ongeveer 180 keer lager;
- de reactorkern is relatief klein en heeft daardoor meer dan 1.000 keer minder uranium;
- de temperatuur in de reactor is ongeveer 40 graden Celsius in plaats van 330 graden Celsius.
