“Formuleer een visie en neem mensen serieus”

Niemand kent de Nederlanders beter dan het SCP. Het planbureau onderzoekt het hele jaar door waar burgers zich zorgen over maken, wat ze belangrijk vinden, hoe het met hen gaat en wat daarvoor de achterliggende redenen zijn. Het geeft Olde Monnikhof een duidelijk en gefundeerd beeld van waar de problemen liggen als het gaat om de voor transities benodigde gedragsverandering. “Ondanks de huidige maatschappelijke problemen gaat het met veel mensen in ons land in zijn algemeenheid goed. Er is echter een groep van 16% waar het niet goed mee gaat, die te maken heeft met onder andere armoede, schulden en achterstand. Deze mensen hebben wel wat anders aan hun hoofd dan de transitie naar een circulaire economie. Dat geldt ook voor de onderkant van de grote middengroep. Door actuele problemen zoals inflatie en stijgende energieprijzen maken zij zich nu zorgen of ze het hoofd wel boven water kunnen houden. Toch moeten ook deze grote groepen meedoen om de transitie te laten slagen. Dat moet je bij het maken van beleid in het vizier hebben.”

Een hekel aan verlies

Naast sociaaleconomische omstandigheden spelen andere factoren een rol, zoals het gegeven dat mensen vaak naar de korte termijn kijken en een hekel hebben aan verlies. “Daarom liggen boodschappen zoals je mag niet vliegen, geen vlees meer eten en geen nieuwe kleren kopen nogal lastig. Je vraagt mensen om met iets te stoppen. Dat doen ze alleen als ze snappen waarom, als ze begrijpen wat ze nog wel mogen en als ze zich serieus genomen voelen.” Van dat laatste geeft Olde Monnikhof een voorbeeld. “In een regio bestond grote weerstand tegen de komst van windmolens. Toen zei de energiemaatschappij: jullie krijgen invloed op wanneer we de molen aanzetten en hoe hard die draait. Daarmee namen ze de bezwaren tegen geluidsoverlast serieus en boden ze de mogelijkheid om invloed uit te oefenen. De windmolens kwamen er en ze staan bijna nooit uit.”
 

Helder en eerlijk

Bij een transitie als die naar een circulaire economie is het belangrijk dat mensen mee kunnen doen. “Daarbij stellen wij als SCP vier vragen: mag je meedoen, wil je meedoen, kun je meedoen en moet je meedoen? De antwoorden zijn niet voor alle groepen in de samenleving hetzelfde. Burgers die er de (financiële) middelen en de kennis voor hebben lopen voorop, maar degenen die dat niet hebben kunnen niet meedoen. En behalve kunnen is het ook nog een kwestie van willen. In het beleid moet je met al deze verschillen rekening houden.” Een belangrijke vraag is hoe je ervoor zorgt dat burgers echt een stem krijgen én dat beleidsmakers bereid zijn om dat van invloed te laten zijn. “Het zou een idee zijn om als Rijk het oor te luisteren te leggen bij een aantal gemeenten, om te horen welke vormen van participatie in welke gevallen het beste werken. En maak dan niet de Haagse vergissing om één vorm als wondermiddel te benoemen, maar laat ruimte voor meerdere oplossingen.”
Door de grote hoeveelheid maatschappelijke vraagstukken, zoals de klimaatverandering, de structurele ongelijkheid in de samenleving, de gevolgen van de oorlog in de Oekraïne en de problemen rondom migratie, betwijfelen mensen in toenemende mate of de overheid het allemaal wel kan oplossen. Daarom, meent Olde Monnikhof, is een heldere visie essentieel. “Wees helder en eerlijk over wat je wil, wat je van mensen verwacht en wat ze van de overheid kunnen verwachten. Het moet voor iedereen duidelijk zijn waar we naar toe bewegen, welke stappen we daarvoor moeten zetten en waarom.”