Integriteit

Burgers en bedrijven moeten er op kunnen vertrouwen dat onze organisatie en onze medewerkers het goede doen. Al helemaal omdat we een overheidsorganisatie zijn. Veel van onze medewerkers hebben specifieke informatie en bijzondere bevoegdheden. Dat maakt hen interessant voor criminelen. De Douane wil een integere organisatie zijn en zorgen voor een veilige werkomgeving. Collega’s moeten zich bewust zijn van de risico’s van het vak, daar open met elkaar over praten en weerbaarder worden tegen zogenoemde ‘integriteitsrisico’s’, zoals corruptie. In het programma Integriteit werken we aan een douane-brede aanpak om dat voor elkaar te krijgen.

In 2021 heeft de accountants- en adviesorganisatie KPMG in opdracht van de Douane onderzoek gedaan naar de corruptierisico’s in de Rotterdamse haven. De aanbevelingen uit dat rapport hebben we, samen met ideeën uit de organisatie en van externe partners, de resultaten van een interne integriteitsmeting en initiatieven die er al waren, gebruikt voor de Verbeteragenda integriteit. Het programma Integriteit is de praktische uitvoering van die verbeteragenda.

Het programma bestaat grofweg uit 4 onderdelen. Als eerste willen we onze informatiepositie verbeteren, bijvoorbeeld door meer te weten te komen over hoe criminelen werken. Ook willen we kijken naar de ‘structuur’: is ons beleid duidelijk en vindbaar? En: hoe zit het met de instrumenten waarmee we dat beleid ondersteunen, controleren en afdwingen, zoals screening van medewerkers en het inbouwen van het onderwerp integriteit in de personeelsgesprekken? Het 3e onderdeel richt zich op de cultuur: hoe zorg je voor ethisch leiderschap, alerte en weerbare medewerkers en een werkomgeving waarin mensen open met elkaar praten? Daarbij gaat het om hoe we integriteit zeker stellen binnen de Douane.

Behalve aan de Verbeteragenda hebben we in 2021 gewerkt aan een theatervoorstelling over de Douane, samen met TheaterMakers Kootwijk. De voorstelling Grenzeloos wordt dit jaar opgevoerd. Het doel van de voorstelling is de organisatie een spiegel voor te houden en te laten nadenken over de thema’s cultuur, leiderschap en integriteit. We gebruiken de voorstelling ook om dilemma’s met elkaar te bespreken. Verder hebben we in 2021 voorwerk gedaan voor een betere screening voor nieuwe medewerkers.

Van theater naar het échte gesprek

Een theatervoorstelling als startpunt voor een gesprek over organisatiecultuur en integriteit. Niet alledaags, wél effectief. Walter Supèr, artistiek directeur bij TheaterMakers Radio Kootwijk en Renske Barentsz, projectmanager Leiderschap & Cultuur bij de Douane, vertellen over hoe de voorstelling met de naam Grenzeloos tot stand is gekomen.

Walter Super en Renske Barentsz — Walter Supèr en Renske Barentsz

Supèr vertelt over de toegevoegde waarde van theater: “Theater kan je op een dieper niveau raken. Het kan iets losmaken wat normaal gesproken niet snel op tafel komt in een gesprek.” Barentsz voegt toe: “Collega’s van verschillende regio’s en directies beleven de voorstelling samen. Dat zorgt voor een gemeenschappelijk vertrekpunt om met elkaar een echt gesprek te voeren over de thema’s die op het toneel voorbijkomen.”

Maar hoe is het idee voor de theatervoorstelling ontstaan? Barentsz: “TheaterMakers Radio Kootwijk hebben eerder voorstellingen voor de politie en de Landmacht gemaakt. Onze directeur-generaal, Nanette van Schelven, en een aantal andere leidinggevenden van de Douane hebben die gezien. Zo’n voorstelling leek hen een mooie manier om de 4 kernwaarden van de Douane, integer, samenwerken, durf en deskundig, ‘tot leven’ te laten komen. En ook om stappen te blijven zetten in de ontwikkeling van onze organisatie en cultuur. Het is belangrijk om hier steeds aandacht aan te blijven geven. Zeker als je kijkt naar de uitdagingen waarmee de Douane te maken heeft. Zoals ondermijnende criminaliteit, Brexit en de uitstroom van personeel.” Supèr vult aan: “Tijdens het maken van Grenzeloos ontdekte ik dat de Douane belangrijk is voor een veilige samenleving. Toch lijkt de organisatie zich minder bewust te zijn van deze rol dan bijvoorbeeld de politie. Deze voorstelling vergroot dat bewustzijn.”

Barentsz: “Na de voorstelling praten douanecollega’s met elkaar na over wat ze hebben gezien, wat hen heeft geraakt en waarom. Hoe gaan we met elkaar om, welk gedrag willen we houden en wat willen we anders doen? Dit is input voor een verdiepend programma. Daarmee bieden we collega’s een handvat om hun werk te doen met de thema’s van de voorstelling in het achterhoofd.” Supèr: “Integriteit, bijvoorbeeld, is meer dan ‘dit mag wel en dat mag niet’. Het gaat over je morele kompas. En om de lastige beslissingen die je als douanemedewerker soms moet nemen. Over de dingen die onderhuids schuren. De voorstelling zorgt ervoor dat je dat kunt voelen. Zodat je in gesprek komt over wat er écht toe doet. Zoals: wanneer moet je misschien, juíst vanuit integriteit, van de regels willen afwijken? Voor een organisatie die gewend is om in systemen en voorschriften te denken, is dat een interessante vraag.”

Supèr vertelt over hoe het script tot stand is gekomen: “In september 2021 interviewde ik medewerkers en liep ik mee bij verschillende regio’s en directies van de Douane. Zo ging ik op zoek naar het verhaal achter het verhaal. Dat wat je meemaakt op je werk, beïnvloedt je als mens. En omgekeerd: dingen die in je privéleven gebeuren, hebben impact op je werk. De voorstelling laat dit complete plaatje zien.” Barentsz: ”De Douane werd betrokken bij de ontwikkeling van het script. Walter wilde graag weten welke reacties de teksten opriepen bij douanemedewerkers. Het resultaat is een stuk dat gaat over een fictieve collega die in een heftige werk- en privésituatie verzeild raakt. Iets wat ons allemaal kan overkomen. In december 2021 waren de try-outs. De reacties laten zien dat het verhaal binnenkomt. En dat de situaties herkenbaar zijn.”

Barentsz: “De voorstelling is geslaagd als alle douanecollega’s hem gaan zien. Ik hoop dat het ons bewuster maakt van het spanningsveld waarin we ons werk doen. Wat doet dat met je, als douanemedewerker en als mens? En hoe zorgen we samen voor een weerbare organisatie?” Supèr: “Voor mij is een project geslaagd als iemand zegt: mijn werkleven is erop vooruitgegaan. Wat ik doe, heeft voor mij meer betekenis gekregen.”