Foto Geluidsschermen langs snelweg A15 bij Hardinxveld-Giessendam.
Beleidsverantwoordelijkheid van IenW: Gezonde leefomgeving
IenW wil bijdragen aan een leefomgeving die mensen als prettig ervaren, die uitnodigt tot gezond gedrag en waar de druk op de gezondheid zo laag mogelijk is. IenW wil dit bereiken door het verbeteren van de luchtkwaliteit en door het voorkomen en beperken van geluidshinder.
Het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (gericht op overal bereiken van EU-grenswaarden voor luchtkwaliteit) en het Schone Lucht Akkoord (voor permanente verbetering van luchtkwaliteit) zijn de beleidsinstrumenten die voor schone lucht ter beschikking staan. De ambitie van het kabinet is om in alle relevante sectoren een dalende trend in te zetten van emissies naar de lucht. Het doel hierbij is om 50% gezondheidswinst in 2030 ten opzichte van 2016 te behalen, voor de gezondheidseffecten afkomstig van binnenlandse bronnen.
De aanpak van geluidshinder doen we door toetsing van de geluidproductie aan vastgestelde plafonds en aanleg van bijvoorbeeld stiller asfalt om te hoge geluidproductie te voorkomen. Daarnaast voeren we een saneringsprogramma uit voor hoge geluidbelastingen.
Nationale uitvoeringsverantwoordelijkheid
Jaarlijks verantwoordt IenW de nationale uitvoering van de gezonde leefomgeving in de IenW-jaarverantwoording.
‘Uit de monitoring van de luchtkwaliteit nabij de snelwegen in 2019 blijkt dat de grenswaarden op de toetspunten in 2018 niet zijn overschreden’
Gezonde leefomgeving in de uitvoering van IenW
We werken aan de luchtkwaliteit en geluidhinder in de beleidsuitvoering met behulp van instrumenten zoals:
- Handreiking Verduurzaming Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport (MIRT). De handreiking geeft adviezen hoe in alle fasen van het MIRT-traject gezondheid kan worden meegewogen;
- Voor sommige tracés in dichtbevolkte gebieden voeren we een gezondheidseffectscreening (GES) uit, zoals beschreven in de handreiking Gezondheid in Verkenningen;
- Gids Gezonde Leefomgeving: rijk, gemeenten en provincies wisselen praktijkervaringen uit en delen instrumenten en kennis uit;
- de Omgevingswijzer. Dit instrument wordt toegepast als leidraad in gesprek met omgevingspartners. Het helpt inzichtelijk te maken hoe duurzaam en integraal een project of gebiedsontwikkeling is of kan zijn.
Voor de luchtkwaliteit zetten we in op emissiereducerende maatregelen.
Om geluidhinder te verminderen treffen we maatregelen zoals stiller asfalt, geluidschermen, geluidwallen en woningisolatie.
Monitoren van de voortgang
Luchtkwaliteit
Jaarlijks monitort het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) de kwaliteit van de lucht, onder meer langs de rijkswegen en controleert of de kwaliteit voldoet aan wettelijke EU-normen. Dat doen we vanuit het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL). Het RIVM werkt hierin samen met provincies, gemeenten, beheerders van infrastructuur en andere organisaties. Wanneer de kwaliteit onvoldoende is, treffen we maatregelen. De luchtkwaliteit in Nederland langs onder andere de rijkswegen is zichtbaar in de monitoringstool van het NSL.
Geluid
Voor elk tracé van de Nederlandse rijkswegen zijn geluidproductieplafonds (GPP’s) vastgesteld. Dit zijn vastgestelde punten langs de rijkswegen waar het geluid niet boven een bepaalde waarde uit mag komen. Deze waarde verschilt per locatie; het gaat er vooral om dat het geluid niet mag toenemen. De geluidproductie van het verkeer moet onder die plafonds blijven. Rijkswaterstaat monitort jaarlijks voor circa 61.000 virtuele referentiepunten langs de rijkswegen in Nederland of dat het geval is. We rapporteren over de uitkomst van de monitoring van de plafonds, de getroffen maatregelen en de geplande aanpak van nieuwe knelpunten.
Resultaten
Luchtkwaliteit
In 2019 heeft het RIVM nabij snelwegen de luchtkwaliteit gemonitord. De monitoring heeft betrekking op het jaar ervoor. De gegevens uit het jaar 2018 zijn dus het meest actueel. In dat jaar zijn de grenswaarden op de toetspunten niet overschreden. De monitoring van en het anticiperen op eventuele overschrijdingen van grenswaarden voor luchtkwaliteit vindt plaats binnen het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL). In 2019 heeft het NSL de tiende monitoringsrapportage voor de luchtkwaliteit in Nederland opgeleverd.
De uitvoering van de Gids Gezonde Leefomgeving richt zich op samenwerken aan een gezonde leefomgeving. In 2019 hebben we onder meer deelgenomen aan de Werkconferentie Gezonde Leefomgeving, en bijgedragen aan bijeenkomsten voor het Netwerk Maak Ruimte voor Gezondheid en aan netwerken die krachten bundelen om fietsen en lopen te stimuleren.
In 2019 is de Omgevingswijzer bij zo’n 30 projecten gebruikt. We gebruiken deze vooral bij MIRT-processen en bij enkele Vervanging en Renovatie-projecten, om inzichtelijk te maken wat de oplossingsrichtingen zijn, en welk aandeel welzijn en gezondheid heeft. De Omgevingswijzer sluit aan bij de Aanpak Duurzaam GWW.
Geluid
In 2019 heeft Rijkswaterstaat de geluidproductie van de rijkswegen weer gemonitord. De monitoring heeft betrekking op het jaar ervoor. Er is de afgelopen jaren een toename geweest in de aanleg van geluidbeperkende maatregelen. In 2018 heeft dat geleid tot de aanleg van een stil wegdek op 114 kilometer rijbaan voor de naleving van de geluidproductieplafonds (GPP’s). Dat is ruim 4 maal zo veel als in 2017. In 2019 werd eveneens op grote schaal stil asfalt aangelegd en in de planning voor de komende jaren wordt dit doorgezet [zie de onderstaande figuur].
Uit de berekening en analyse blijkt dat in 2018 op 95,5% van de referentiepunten de geluidproductie binnen het geluidproductieplafond bleef, of was er mogelijk sprake van een geldende vrijstelling of ontheffing van de nalevingsplicht, of was er geen betrouwbare berekening van de resterende geluidruimte mogelijk. Op 4,5% van de referentiepunten is sprake van een plafondoverschrijding. Dat is ook terug te lezen in het nalevingsverslag over 2018 op de website van Rijkswaterstaat. Hierin beschrijven we oplossingen voor de overschrijdingen en ook mogelijke opties voor het voorkomen van toekomstige overschrijdingen. De trend laat een toename zien in het percentage overschrijdingen, vooral doordat het verkeer op het rijkswegennet snel toeneemt. Op 11,3% van de referentiepunten dreigt overschrijding van het GPP binnen vijf jaar. Maatregelen om dat te voorkomen zijn onder andere stille wegdekken en geluidsschermen.
De geluidhinder door verkeer voor woningen langs rijkswegen met een te hoge geluidbelasting pakken we aan via het Meerjarenprogramma Geluidsanering (MJPG). Dat doen we door stiller asfalt, geluidsschermen en/of geluidsisolatie van woningen. Deze zogenoemde sanering vindt onder andere plaats in de uitvoering van onze MIRT-projecten. Zo is in mei 2019 het saneringsplan A17 Moerdijk vastgesteld. Daarnaast komen er zo’n 20 regionale geluidssaneringsplannen.
‘In 2018 is een stil wegdek aangelegd op 114 kilometer rijbaan voor de naleving van de geluidproductieplafonds. Dat is ruim 4 maal zo veel als in 2017’
Voorbeelden maatregelen naleving geluidproductieplafond
Uit de monitoring is gebleken dat op verschillende tracés overschrijding dreigde van het geluidproductieplafond. Daarom heeft Rijkswaterstaat in 2019 op verschillende trajecten maatregelen getroffen. Zo is er tweelaags zeer open asfaltbeton (TLZOAB) aangebracht op enkele tracés op de A4, de A9, over de gehele breedte van de A2 tussen Maarssen en de Leidsche Rijn-tunnel en op de twee buitenste rijstroken op de A2 bij Holendrecht-Maarsen.
Dilemma’s
Verkeersgroei
De laatste jaren is het aantal overschrijdingen van de geluidproductieplafonds toegenomen. Dat komt vooral doordat het verkeer op het rijkswegennet snel toeneemt, met name als gevolg van economische groei. Het is de afgelopen jaren gebleken dat het moeilijk is om op een dergelijke hoge verkeersgroei te anticiperen en tijdig geluidbeperkende maatregelen te nemen.
Verschillende belangen
De verschillende belangen die binnen IenW spelen, zijn een grote uitdaging. Aan de ene kant faciliteren we mobiliteit met onze infrastructuur. Aan de andere kant leidt dat tot gevolgen voor omwonenden die hinder kunnen ondervinden van geluid en luchtkwaliteit. Van belang is om hier een goede balans in te vinden.
Conclusie resultaten
Wat betreft de luchtkwaliteit hebben we op de rijkswegen overal de grenswaarden gehaald en wordt, dankzij de inzet op EU-bronbeleid, verkeer steeds schoner. Voor geluid staat de doelstelling onder druk gezien de toename van het aantal overschrijdingen van de geluidproductieplafonds vooral door de groei van het verkeer. Sinds er voor het eerst inzicht kwam in de geluidproductie in 2014 is er een toename in de getroffen geluidmaatregelen. Uit de bovenstaande grafiek blijkt dat we de afgelopen jaren steeds meer stil asfalt hebben aangelegd. De uitdaging waar we voor staan is om niet alleen een toename in geluid tegen te gaan, maar op den duur ook geluid en negatieve gezondheidseffecten ervan werkelijk te verminderen.
