Foto Fietsen over de dijk de Opperduit langs de Lek bij Lekkerkerk.
Beleidsverantwoordelijkheid van het ministerie van IenW: Klimaatadaptatie
Nederland moet in 2050 klimaatbestendig en waterrobuust zijn ingericht en weerbaar zijn voor de gevolgen van wateroverlast, droogte, hitte en overstromingen. In het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie is afgesproken dat alle overheden vanaf 2020 klimaatbestendig en waterrobuust handelen. Dat betekent dat dan ook klimaatadaptie moet zijn opgenomen in het beleid voor hun grondgebieden. In 2019 voeren overheden stresstesten uit en in 2020 voeren zij risicodialogen met zowel interne als externe partijen. De uitkomsten van deze dialogen vormen de basis voor een uitvoeringsagenda.
Nationale uitvoeringsverantwoordelijkheid
Het ministerie van IenW verantwoordt de nationale uitvoering van Klimaatadaptatie in de IenW-jaarverantwoording. Daarnaast informeert het kabinet de Tweede Kamer over de voortgang van het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie via het Deltaprogramma op Prinsjesdag.
Klimaatadaptie in de uitvoering van het ministerie van IenW
Dit hoofdstuk gaat over de aanpak van klimaatadaptatie van het Hoofdwegennet (HWN), het Hoofdwatersysteem (HWS) en het Hoofdvaarwegensysteem (HVWN).
Door klimaatverandering hebben we de laatste jaren te maken met een sneller stijgende zeespiegel en extremer weer. Het wordt natter; buien zijn heviger en langduriger. Het wordt heter; het aantal warme dagen neemt toe. We hebben net twee droge zomers achter de rug. Dit extreme weer heeft gevolgen voor onze netwerken. Zo zien we een toename van onder meer bermbranden, water op de wegen, laag water, klemmen van bruggen en verzakkingen. Om dit alles beheersbaar te houden, zijn maatregelen nodig. Deze maatregelen vallen onder de noemer klimaatadaptatie.
Het ministerie van IenW heeft de afgelopen jaren via de stresstest Hoofdwegennet voorbereidend onderzoek uitgevoerd naar de kwetsbaarheden van de netwerken als gevolg van extreem weer. De resultaten hiervan worden besproken in risicodialogen en gebruikt voor het ontwikkelen van een uitvoeringsagenda.
‘Het ministerie van IenW heeft de afgelopen jaren via de stresstest Hoofdwegennet voorbereidend onderzoek uitgevoerd naar de kwetsbaarheden van de netwerken als gevolg van extreem weer’
Meten van de voortgang
In de stresstesten en risicodialogen is aandacht voor de afweging van risico´s, kansen en eventuele maatregelen. Ook vormen we met deze instrumenten een beeld van de klimaatbestendigheid en gevoeligheid voor klimaatverandering van de netwerken. Daarbij kijken we naar maatschappelijke en economische schade. Verder toetsen we MIRT-projecten op klimaatadaptatie. Ook hebben we gekeken of het mogelijk is om klimaatadaptatie op te nemen in de systematiek van de maatschappelijke kosten-batenanalyses (MKBA’s), zoals die bij projecten in het Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport (MIRT-projecten) wordt gebruikt. Dit wordt nu bij het project A4 Burgerveen-N14 als pilot getoetst. De resultaten hiervan verwachten we medio dit jaar.
Resultaten
Stresstesten
De afgelopen jaren is er gewerkt aan het klimaatbestendiger maken van ons Hoofdwegennet (HWN). Voor het HWN heeft Rijkswaterstaat in 2019 een stresstest klimaat uitgevoerd. Deze test geeft inzicht in de gevoeligheid van het HWN voor de gevolgen van overstromingen, wateroverlast, hitte en droogte. Zo is vastgesteld welke taluds gevoelig zijn voor erosie, waar de wegen gevoelig zijn voor plasvorming bij extreme neerslag, en welke plekken in de bermen gevoelig zijn voor brand. Op die manier kan Rijkswaterstaat zich een beter beeld vormen hoe extreem weer het functioneren van het HWN kan beïnvloeden. In 2020 worden ook de stresstesten en risicodialogen voor de andere netwerken uitgevoerd.
De uitkomst van de stresstest HWN in combinatie met de nog uit te voeren stresstesten HVWN en HWS vormen de basis voor de risicodialogen die Rijkswaterstaat gaat uitvoeren. De dialogen worden binnen IenW en extern met partners in de regio, zoals gemeenten, waterschappen en provincies gehouden. Door het voeren van deze dialogen willen we de uitkomsten van de stresstesten valideren en de noodzaak en inhoud van de op te stellen uitvoeringsagenda vaststellen. Maar het gaat bij de dialogen ook om ambitievorming en het zoeken van gezamenlijke en effectieve oplossingen met oog op klimaatadaptatie. Rijkswaterstaat gaat hierbij na hoe en tegen welke kosten we maatregelen kunnen nemen. Deze maatregelen hebben betrekking op zowel aanleg, als beheer en onderhoud en vervanging en renovatie.
‘De uitkomst van de stresstest Hoofdwegennet in combinatie met de nog uit te voeren stresstesten Hoofdvaarwegensysteem en Hoofdwatersysteem vormen de basis voor de risicodialogen die Rijkswaterstaat gaat uitvoeren’
Pilot Klimaatadaptatie nieuwe Ring Utrecht
Bij de planstudie voor de nieuwe Ring Utrecht heeft Rijkswaterstaat uitgebreid gekeken naar de gevolgen van klimaatverandering. Zo bestudeerden we de gevolgen van extreme regenval, kwel en grondwater, bodemdaling, overstromingsrisico, hitte en vorst. Met deze kennis maken we de Ring future proof. Zo heeft Rijkswaterstaat bijvoorbeeld een aantal locaties kunnen aanwijzen rondom de nieuwe Ring waar het verstandig is om alvast extra waterbergingsmaatregelen te realiseren. Helaas ligt op dit moment het project stil vanwege de stikstofproblematiek.
Afsluitdijk klimaatrobuust
Om Nederland ook in de toekomst te blijven beschermen tegen het water werkt Rijkswaterstaat tussen 2018 en 2023 aan het versterken van de Afsluitdijk. Daarmee maakt Rijkswaterstaat de Afsluitdijk klimaatrobuust. Zo maken we de dijk overslagbestendig over de hele lengte en verhogen we hem wel 2 meter op enkele trajecten. Ook wordt een aantal sluizen rondom de dijk geüpgraded, zodat deze meer water kunnen afvoeren.
‘De dialogen zijn erop gericht om met elkaar tot oplossingen te komen voor klimaatbestendigheid van alle netwerken én om inzicht te krijgen in welke kosten hiermee gemoeid zullen zijn’
Dilemma's
Voor sommige adaptatiemaatregelen rond de netwerken kan extra fysieke ruimte nodig zijn. Denk bijvoorbeeld aan het reserveren van hectares grond voor waterberging. Deze vorm van ruimtegebruik kan botsen met de wens om de grond juist te gebruiken voor de opwekking van duurzame energie, of voor het planten van meerdere gewassen om de biodiversiteit te bevorderen. Voor een juiste afweging hiertussen werkt het ministerie van IenW momenteel aan een areaalstrategie.
Conclusie resultaten
De stresstest voor het HWN is afgerond. Hiermee hebben we een belangrijke stap gezet. De stresstest voor het HVWN en het HWS zijn in 2019 begonnen en worden in 2020 afgerond. Zij zullen een beeld geven van de totale omvang van de opgave als gevolg van klimaatverandering. Rijkswaterstaat voert vervolgens risicodialogen met relevante overheidspartijen. De dialogen zijn erop gericht om met elkaar tot oplossingen te komen voor klimaatbestendigheid van alle netwerken én om inzicht te krijgen in welke kosten hiermee gemoeid zullen zijn. Dit alles zal uitmonden in een uitvoeringsprogramma.
