Waterbeheer

Waterbeheer in de uitvoering van het ministerie van IenW

Dit hoofdstuk gaat over duurzaam waterbeheer binnen het hoofdwatersysteem (HWS). Als uitvoerende organisatie heeft Rijkswaterstaat daarbij onder meer de taak om:

• de primaire waterkeringen langs de kust, het IJsselmeergebied en de rivieren te beschermen en de kustlijn te handhaven (waterveiligheid);
• te zorgen voor een goede milieutoestand van het oppervlakte- en grondwater en de Noordzee (ecologische en chemische waterkwaliteit);
• de samenhang tussen het regionale watersysteem en het hoofdwatersysteem samen te brengen en op orde houden, waarmee Rijkswaterstaat zowel wateroverlast als watertekort bestrijdt (waterkwantiteit);
• onderzoek te doen naar de rol die water kan hebben bij de energietransitie (energie op water);
• de aquatische natuur in de Natura 2000 gebieden binnen het hoofdwatersysteem te beheren en de doelstellingen voor instandhouding en ontwikkeling te realiseren (waterkwaliteit).

Door het uitvoeren van onder meer de programma’s Kaderrichtlijn Water (KRW), Kaderrichtlijn Mariene Strategie (KRM), de Programmatische Aanpak Grote Wateren (PAGW), de Natura2000 beheerplannen en het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) geeft Rijkswaterstaat invulling aan deze taken.

Resultaten

Het thema waterbeheer is een nationale beleidstaak en wordt beschreven in de jaarverantwoording. Daarnaast komt het thema waterbeheer ook terug in andere hoofdstukken van dit verslag. Daarom beperken we ons hier tot een aantal voorbeelden die illustratief zijn voor duurzaam waterbeheer (in 2019).

Innovaties in de kustlijnzorg

In 2019 startte Rijkswaterstaat een eerste aanbesteding van innovatiepartnerschappen in het kader van het programma Innovaties in de Kustlijnzorg. Dit programma is in het leven geroepen om het reguliere kustonderhoud duurzamer te maken. De ambitie is om in 2030 geen broeikasgassen meer uit te stoten met ons kustonderhoud. Om dit te kunnen halen, kiest Rijkswaterstaat samen met de markt voor een andere manier van aanbesteden: het innovatiepartnerschap. In een innovatiepartnerschap ondersteunt Rijkswaterstaat een marktpartij bij het ontwikkelen van hun innovatie. We beoordelen ingediende innovatievoorstellen op duurzaamheid en kosteneffectiviteit. Positief beoordeelde voorstellen gaan een onderzoeks- en ontwikkeltraject in, gevolgd door een fase van testen en valideren. Als de innovatie duurzaam en kosteneffectief blijkt, passen we de innovatie ten minste eenmaal toe in het reguliere kustonderhoud.

Pilots afvang (plastic) zwerfafval in rivieren

Als rivierbeheerder heeft Rijkswaterstaat belang bij een schone, veilige en doorvaarbare rivier. Daarom zijn we begonnen met de ‘aanpak (plastic) zwerfafval in rivieren'. Onderdeel van deze aanpak is te kijken naar plekken waar zwerfafval zich ophoopt en methodes te onderzoeken om zwerfafval uit het water te halen en te verwerken. Op enkele plekken worden pilots met vangsystemen uitgevoerd. Afgelopen jaar is gewerkt aan het opzetten van deze pilots. Een mooi voorbeeld daarvan is de pilot op de Maas bij de Sluis Borgharen. Rijkswaterstaat test hier het prototype ‘plasticafvalscheprad’, een systeem waarmee plastic uit het water wordt gehaald. In de sluis laten we plastic uit de rivier meestromen, en kijken we hoe de schep dit plastic verwijdert. Deze afvang van plastic uit de rivieren draagt uiteraard ook bij aan de vermindering van plastic in de Noordzee.

Green Deal Aquathermie

Op initiatief van onder meer het ministerie van IenW ondertekenden in 2019 zo’n twintig partijen de Green Deal Aquathermie. Aquathermie houdt in dat kou en warmte uit oppervlaktewater, afval- en drinkwater wordt gehaald. De warmte wordt vervolgens gebruikt voor de verwarming van huizen. Daarmee kan het een bijdrage leveren aan de energietransitie. Meer over de Green Deal Aquathermie staat in het hoofdstuk Energietransitie. Daarnaast bekijken we momenteel waar zonne- en windenergie vanaf het natte areaal gewonnen kan worden.

Elektriciteit uit water

Samen met de Unie van Waterschappen en Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer (STOWA) heeft het ministerie van IenW een onderzoek laten uitvoeren naar de mogelijkheden van elektriciteit uit water. Doel was om het potentieel op korte termijn en de mogelijkheden op de langere termijn in beeld te krijgen. Onderzocht werd welke technieken de energietransitie helpen naar duurzame energie. Daarbij werd niet alleen gekeken naar watts en joules, maar ook naar de lokale toepassing, continuïteit van levering en flexibilisering van het net. Resultaat is een overzicht van de huidige stand van zaken, de potentie en de verwachte ontwikkeling richting 2030 én 2050. Dat is inclusief een korte schets van de kansen en risico’s die elke techniek met zich meebrengt om de energietransitie en andere gebieden (zoals ecologie, waterveiligheid) te ondersteunen. Met dit rapport leveren we input voor de routekaart Energie en Water. Deze routekaart gaan we in 2020 in samenwerking met het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) opstellen.

Dilemma's

Een belangrijk dilemma is dat verschillende doelen elkaar beïnvloeden. Denk bijvoorbeeld aan energie op water versus waterkwaliteit. Zo kunnen drijvende zonnecellen ongewenste ecologische effecten hebben door het wegnemen van de lichtinval. Op dit soort dilemma’s anticiperen we door onderzoek te doen, ook in pilots, waarbij we zoeken naar een ideale mix. Hierbij gelden uiteraard kaders en ondergrenzen. Om een juiste afweging te kunnen maken, werken we samen met andere partijen, zoals andere overheden, marktpartijen en onderzoeksinstellingen.
 

Conclusie resultaten

In 2019 is een aantal grote stappen gezet om duurzaamheid als het ‘nieuwe normaal’ in projecten mee te geven. Zo wordt duurzaamheid in de (tranches van) programma’s die nu starten, vanaf het begin zo concreet mogelijk meegenomen. Daardoor ontstaat er meer ruimte voor duurzame oplossingen. De handreiking MIRT biedt hiervoor handvatten. In 2019 is bijvoorbeeld bij het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) de basis gelegd om de verduurzaming MIRT ook voor dit programma als leidraad te gebruiken.

De initiatieven tot verdere verduurzaming van het waterbeheer zijn bovendien divers. Zo richten we ons niet alleen op de energietransitie, maar ook op de transitie naar een circulaire economie. Daardoor kunnen we tegelijkertijd wat doen tegen de vervuiling van het water. Door in beleid en opdrachten duurzaamheid uit te werken tot doelstellingen voor onder meer de energietransitie en circulaire economie is het mogelijk om de meest optimale mix van duurzame oplossingen te kunnen samenstellen.

Ook bij de ontwikkeling van innovaties is duurzaamheid een belangrijke voorwaarde. Daarbij zien we dat vanaf de start van de ontwikkeling van een innovatie steeds beter wordt nagedacht hoe deze in de praktijk ingezet kan worden. Dit zien we bij Innovaties in de Kustlijnzorg (IKZ), maar ook in de nieuwe cyclus van het HWBP is speciale aandacht voor het daadwerkelijk toepassen van oplossingen.