Biodiversiteit

Naar schatting worden een miljoen planten- en diersoorten met uitsterven bedreigd. Wereldwijd zijn de populaties van wilde dieren (zoogdieren, vogels, vissen, reptielen en amfibieën) sinds 1970 met gemiddeld 69% afgenomen. De oorzaken? De verkleining van leefgebieden door de bebouwing en aanleg van wegen, vermesting door de landbouw, en vervuiling door de industrie en klimaatverandering. 

Gezonde ecosystemen met biodiversiteit zorgen voor essentiële behoeften zoals schone lucht en water, een gezonde bodemkwaliteit en bestuiving van gewassen. Ook voor infra- en waterbeheerders zorgt biodiversiteit voor nuttige diensten zoals stabiliteit en veiligheid van dijken en bermen, filtering van water, opslagcapaciteit van CO₂ en veerkrachtig systemen die een bijdrage leveren om effecten van klimaatverandering op te vangen.

Rol, doelstelling en aanpak IenW

Als beheerder van natuurgebieden draagt IenW via de uitvoering van Europese en Nederlandse natuurwetgeving direct bij aan doelstellingen op gebied van natuurbehoud. Daarnaast hebben we geen concreet doel voor biodiversiteitsherstel, maar faciliteren we de opgaven en initiatieven van anderen. Ten aanzien van het behoud en herstel van biodiversiteit, en natuur- en waterkwaliteit zijn er internationale afspraken en Europese en nationale wetgeving. Denk aan de Vogel- en Habitatrichtlijn, Kaderrichtlijn Water en Kaderrichtlijn Mariene Strategie. De Vogel- en Habitatrichtlijn is op nationaal niveau verankerd in de Wet natuurbescherming, waarin ook het beschermingsregime van Natura 2000 en soortenbescherming staat.
 

In 25 Natura 2000-gebieden zijn we met onze uitvoeringsorganisatie Rijkswaterstaat als voortouwnemer verantwoordelijk voor het opstellen van natuurbeheerplannen en het realiseren van de natuurdoelstellingen ervoor. Als beheerder van de grote wateren stellen we stroomgebiedbeheerplannen op voor het realiseren van waterkwaliteitsdoelen en ecologisch gezonde wateren van de Kaderrichtlijn Water. Ook met de uitvoering van plannen en projecten voor de Kaderrichtlijn Water, de Programmatische Aanpak Grote Wateren en de Kaderrichtlijn Mariene Strategie dragen we bij aan het behoud en herstel van biodiversiteit in deze wateren. Voor onze activiteiten langs het hoofdwegennet en de kanalen is de Wet natuurbescherming een randvoorwaarde. Als we deze taken goed uitvoeren, kunnen we een bijdrage leveren aan het behoud en verbeteren van de natuurkwaliteit, en het versterken van de biodiversiteit.

Concrete resultaten 2022
Akkoord biodiversiteit

In december 2022 bereikten de 200 deelnemende landen aan de VN-top over biodiversiteit in Montreal een akkoord voor doelen en targets om biodiversiteitverlies te stoppen en de natuur op een pad van herstel te brengen. De landen, waaronder Nederland, hebben onder meer afgesproken dat het risico dat plant- en diersoorten door toedoen van de mens uitsterven in 2050 10 keer zo klein moet zijn als nu. Om dit te bereiken zijn er doelstellingen voorgesteld om in 2030 wereldwijd 30% van de land-, kust- en zeegebieden aan te merken als beschermd gebied, alle vormen van vervuiling tegen te gaan en de kwaliteit van en verbinding tussen natte en droge natuurgebieden te versterken. 

Duurzaam beheer en onderhoud uiterwaarden en wegbermen (Programma Natuur)

Met het Programma Natuur van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) versterken en verbeteren het Rijk, de provincies en maatschappelijke partners samen de natuur. Vanuit IenW hebben we in 2022 herstelmaatregelen in gang gezet, gericht op het natuurlijker beheren en herstellen van stikstofgevoelige leefgebieden. Gebieden zoals droge heide en stuifzand langs de A1, A28 en A50 op de Veluwe, en groeiplaatsen van orchideeën en kalkgraslandvegetaties langs de A76 en A79 in Limburg en bijbehorende flora en fauna in bermen. De maatregelen hebben een positief effect op de biodiversiteit, en zorgen voor de ontsnippering (en daarmee vergroting) van leefgebieden en een betere buffer- en overgangszone rond aangrenzende natuurgebieden zoals de Veluwe, het Geleenbeekdal en de Kunderberg. Het maatregelgebied bestrijkt circa 250 ha. 

Als een van die natuurherstelmaatregelen gaan we uiterwaardengebieden natuurlijker beheren en optimaliseren. Zo kan de natuur er floreren. We stimuleren hiervoor de ontwikkeling van onder meer glanshaverhooiland, stroomdalgrasland, kruidenrijkgrasland en vochtig weidegrasland. In 2022 hebben we 3 nieuwe meerjarige contracten afgesloten met opdrachtpartners. Het gaat hierbij om het beheer en onderhoud van uiterwaarden langs de IJssel, Rijntakken en de Maas. 

Ontwikkelingen Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) 

In het NPLG werken vanuit de Rijksoverheid de ministeries van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK), LNV en IenW samen met provincies, waterschappen, gemeenten en maatschappelijke partners, (agrarisch) ondernemers, grondeigenaren en gebruikers .Partijen werken daarin samen aan natuurherstel en –versterking, verbetering van de kwaliteit van water en bodem en het treffen van klimaatadaptieve maatregelen. In 2022 heeft de Rijksoverheid de provincies gebiedsdoelen aangeboden waarmee zij op hun beurt gebiedsplannen kunnen maken.

Verder droeg IenW bij aan het opstellen van de Agenda Natuurinclusief 1.0. Die agenda heeft een helder doel: het ontwikkelen van een natuurinclusieve samenleving. Hij richt zich op het versterken van de natuur in Nederland. Het gaat daarbij niet alleen om natuurversterking in de natuurgebieden, maar om het realiseren van een goede basiskwaliteit van onze natuur als basis voor onze gezondheid en economie. Inmiddels is de organisatie opgetuigd en wordt in 9 domeinen, waaronder gezondheid, infrastructuur en water, gewerkt aan de concretisering van vervolgacties.

Broedponton gerealiseerd Terneuzen 

In 2022 hebben we samen met Provincie Zeeland en Gemeente Terneuzen een broedponton gerealiseerd in de buitenhaven bij de sluizen van Terneuzen. De aanleiding hiervoor was de overlast die de binnenstad van Terneuzen al jarenlang ervaart van op daken broedende visdieven. Het ponton en bestaande broedeiland hebben afgelopen broedseizoen tientallen broedende visdieven en meeuwen gehuisvest. De overlast in de binnenstad nam sterk af. In 2023 gaan we gezamenlijk verder met dit project en zoeken we naar uitbreidingslocaties voor meer broedeilanden.

Vismigratiekaart

Tijdens hun migratie vanaf zee naar onze binnenwateren komen trekvissen veel barrières tegen. Het resultaat: files onder water en trekvissen die hun plaats van bestemming niet kunnen bereiken. Doordat dit al sinds de vorige eeuw zo is, gaat het steeds slechter met trekvissen. Daarom werken we samen met andere waterbeheerders aan het bevorderen van vismigratie. We kijken hoe en waar we barrières voor vissen kunnen wegnemen door bijvoorbeeld vispassages aan te leggen of door sluizen gedeeltelijk open te zetten. De Nationale Visroutekaart laat zien waar trekvissen in Nederland vanaf zee een belemmering tegenkomen en waar waterbeheerders al maatregelen hebben getroffen.

Om de problematiek in de praktijk te onderzoeken, hebben we in 2022 20.000 jonge glasalen (jonge palingen) uitgezet bij de monding van de Nieuwe Waterweg. Met behulp van glasaaldetectiestations krijgen we inzicht in welke weg ze afleggen, hoe lang dat duurt en welke polders populair zijn om in op te groeien tot volwassen paling.

Vogelslachtoffers windturbines verminderen

We willen graag meer duurzame energie opwekken door windturbines op zee. Maar alleen als die windturbines geen grote ecologische effecten hebben en het aantal vogelslachtoffers beperkt is. Daarom startten we in 2022 in opdracht van het ministerie van EZK het project ‘Wind op zee ecologisch programma’ (Wozep). In samenwerking met de Universiteit van Amsterdam onderzochten we hoe we het aantal vogelslachtoffers tijdens hun trek over de Noordzee kunnen beperken. De universiteit heeft een model ontwikkeld waarmee we op basis van weerdata kunnen voorspellen wanneer er pieken in migratie zijn, zodat we de windturbines tijdelijk kunnen stilzetten. Tijdens de voorjaarstrek begin 2023, starten we met een pilot voor het ontwikkelen van een procedure om de turbines soepel en efficiënt tot stilstand te brengen.