Foto De uiterwaarden bij Heesselt
Zorgen dat Nederland beschermd is tegen overstromingen en altijd over voldoende zoetwater en schoon drinkwater beschikt zijn kerntaken van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW). In dit hoofdstuk rapporteren we over de aanpak en behaalde resultaten op het gebied van duurzaam waterbeheer binnen het hoofdwatersysteem.
Rol, doelstelling en aanpak IenW
Met ons waterbeheer streven we een duurzaam watersysteem na, met voldoende water dat veilig, ecologisch gezond en schoon is. En de maatregelen die we voor ons waterbeheer nemen, voeren we ook duurzaam uit. Denk aan een elektrische kraan voor graafwerkzaamheden, of energiebesparing door slimmer te bemalen.
'Ons streven naar een duurzaam watersysteem pakken we op in kennisprogramma’s rond waterveiligheid, waterkwaliteit en waterkwantiteit'
Ons streven naar een duurzaam watersysteem pakken we op in beleidsontwikkeling en kennisprogramma’s rond waterveiligheid, waterkwaliteit en waterkwantiteit én in verschillende uitvoeringsprogramma’s, zoals die onder de Kaderrichtlijn Water en de Programmatische Aanpak Grote Wateren.
IenW heeft een beleidsontwikkelende, regisserende, opdrachtgevende rol in het Nederlandse waterbeleid en zet opdrachten uit voor het eigen beheergebied. Rijkswaterstaat beheert het gebied, voert het beleid uit en heeft een toezichthoudende en handhavende rol uit hoofde van de Waterwet en andere wetgeving. De verschillende uitvoeringsprogramma’s hebben elk hun eigen specifieke (vaak in Europees verband verplichte en afgestemde) doelstellingen voor een groot aantal parameters. Zoals in de KRW Stroomgebiedbeheerplannen 2022 – 2027, waarin per waterlichaam staat aangegeven wat de doelen zijn en welke Kaderrichtlijn Water-maatregelen tot 2027 worden uitgevoerd.
IenW voert bredere Europese en nationale regelgeving uit en werkt mee aan beleid op specifieke onderwerpen. Voor duurzame uitvoering werken we aan de klimaatneutrale en circulaire ambities die IenW voor 2030 heeft gedefinieerd.
Veel wat in waterbeheer op het gebied van duurzaamheid gebeurt, wordt elders gerapporteerd of valt binnen andere hoofdstukken in dit duurzaamheidsverslag. In dit hoofdstuk noemen we deze kort, maar gaan we dieper in op enkele specifieke voorbeelden die op andere plekken niet aan bod komen.
Water en Bodem sturend-brief
In 2022 besloot het kabinet dat water en bodem sturend worden in de ruimtelijke inrichting van Nederland. De reden hiervoor is het besef dat we steeds vaker tegen de grenzen van het water- en bodemsysteem aanlopen. Door water en bodem sturend te laten zijn in de ruimtelijke ordening kunnen we ook in de toekomst met een ander klimaat in Nederland blijven leven, wonen en werken.
In de brief ‘Water en Bodem sturend’ werkten we dit verder uit, door middel van 33 structurerende keuzes en 55 maatregelen. Zo geven we aan wat sturing op water en bodem betekent voor de inrichting van bepaalde gebieden, zoals de hoge zandgronden, de laagveengebieden en verziltende kustgebieden. Daarnaast geeft de brief aan dat bij de locatiekeuze en de inrichting van de bebouwde omgeving de risico’s ten aanzien van waterveiligheid, wateroverlast, bodemdaling en drinkwaterbeschikbaarheid leidend moeten zijn.
Tot slot geeft de brief aan dat er, met het oog op klimaatverandering, meer ruimte gezocht moet worden voor het vasthouden, bergen en afvoeren van water. En we beschrijven wat dat betekent voor de uiterwaarden en het IJsselmeergebied.
Concrete resultaten 2022
Nationaal Water Programma in werking
In maart 2022 trad het Nationaal Water Programma 2022-2027 in werking. Hierin leggen we vast hoe we nu en in de toekomst werken aan schoon, veilig en voldoende water dat klimaatadaptief en toekomstbestendig is. Dit programma is leidend voor het Nederlandse waterbeleid en -beheer van de komende jaren.
Zwerfafval en (micro)plastics monitoren en verminderen
We monitoren de hoeveelheid zwerfafval in rivieren vaak nog met behulp van conventionele, handmatige meettechnieken die arbeidsintensief en kostbaar zijn. In 2022 is een voorstudie afgerond, waarin we onderzochten welke innovatieve meettechnieken de huidige in de toekomst zouden kunnen vervangen. Voor beschikbare meettechnieken is een haalbaarheidstoets uitgevoerd, waarin we ze beoordeelden op onder meer praktische inzetbaarheid voor structurele monitoring, de volwassenheid van de technologie en de kosten. Voor 4 kansrijke meettechnieken is een opzet gemaakt voor een pilotstudie.
Naast monitoring van zwerfafval, zetten we ons er ook voor in zwerfafval te verminderen. In 2022 testten we verschillende maatregelen. Zo plaatsten we opvallende, blauwe afvalbakken naast de rivieren en werden er afvalzakjes uitgedeeld aan recreanten om hun afval in te verzamelen. Deze maatregelen bleken zeer succesvol in het terugdringen van plastic zwerfafval op oevers.
Proeven met drijvend groen
Via de Kaderrichtlijn Water werken we op veel locaties samen met partners aan het verbeteren van de ecologische kwaliteit en soortenrijkdom van het onderwaterleven. We werken in projecten onder meer aan de aanleg van natuurvriendelijke oevers, de aanleg of het herstel van geulen, strangen en wetlands, het herstel van getijdennatuur en het verbeteren van vismigratiemogelijkheden.
Waar kades of damwanden vanwege waterveiligheid niet in natuurlijkere toestand kunnen worden hersteld, zoeken we meer oplossingen om de waternatuur te verbeteren. Zo legden we in 2022 in het Buizengat, een haven langs de Nieuwe Maas in Rotterdam, 2 drijvende groene eilanden aan met meerdere plantensoorten. Deze wortelen door de matten heen en bieden zo weer gunstige leefomstandigheden voor andere organismen. Ook legden we in het Grevelingenmeer het Tiny Sea Forest aan; een soort onderwaterbos met veel afwisseling. Schelpen, stenen, groot zeegras en boomstronken zorgen hier voor schuil- en voedselmogelijkheden voor visjes, krabben en andere dieren.
Besparen van de watervraag door betere zoutmeetnetten
Door de aanhoudende droogte in de zomer van 2022 waren de problemen met watertekorten en verzilting in de zomer groot. Efficiënt omgaan met het beschikbare zoetwater is daarom steeds noodzakelijker om het watersysteem duurzaam te kunnen beheren.
In 2022 installeerden en gebruikten we flexibele zoutmeetnetten in de Hollandsche IJssel en Ongestuwde Lek. Daardoor bespaarden we tijdens de droogteperiode van 2022 ongeveer 60 miljard m3 water. We voegden de meetgegevens toe aan de ontwikkelde informatieschermen die we in het programma Slim Watermanagement ontwikkelden. Zo kregen niet alleen wijzelf, maar ook de waterschappen en drinkwaterbedrijven real-time inzicht in de zoutindringing. Dit leverde veel efficiëntiewinst op in de sturing en een reductie van de benodigde waterinlaat.
Project Well
Project Well laat zien hoe verduurzaming hand in hand kan gaan met kostenbesparing en de vermindering van hinder voor de omgeving. In het Hoogwaterbeschermingsprogramma werken we in een alliantie met de 21 waterschappen en Rijkswaterstaat aan het versterken van dijken. Vanuit dat programma werkten we bij Well niet alleen aan het versterken van de dijk, maar verruimden we met Waterschap Limburg, de provincie Limburg en de gemeente Bergen ook de rivier naast deze dijk.
'Project Well laat zien hoe verduurzaming hand in hand kan gaan met kostenbesparing en de vermindering van hinder voor de omgeving'
De grond die bij de rivierverruiming vrijkomt, gebruiken we voor de dijkversterking. Daardoor hoeft er minder klei en zand aan- en afgevoerd te worden en halveren we het grondverzet. Dit was mogelijk doordat we de rivierverruiming, die voor een ander moment op de planning stond, naar voren hebben geschoven en tegelijkertijd met de dijkversterking uitvoeren. Hiermee besparen we 13% op onze begroting. Verder vormen we in dit project de basis voor de aanleg van een beek, natuurinclusieve landbouw en ontwikkeling van natuur- en landschapswaarden.
