Op weg naar Circulaire economie
Circulair werken: daar is Rijkswaterstaat in samenwerking met partners volop mee bezig. Zo werkten we in 2017 aan de ontwikkeling van een modulair viaduct, aan circulair kantoormeubilair en aan hoogwaardig hergebruik van materialen uit het Rijkswaterstaat-kantoor in Terneuzen. Samen met ontwerpers, aannemers, kennisinstituten en/of medeoverheden, zoals gemeenten. Wat precies nodig is voor 100% circulair ontwerpen, bouwen, inkopen en uitvoeren, zijn we met elkaar aan het ontdekken.
Om bij te dragen aan een duurzame leefomgeving, wil Rijkswaterstaat in 2030 50% minder grondstoffen gebruiken en circulair werken. Circulair werken houdt in: grondstoffen hoogwaardig hergebruiken en zo min mogelijk afval produceren. Hoogwaardig betekent bijvoorbeeld dat oud beton, nieuw beton wordt en zijn waarde behoudt.
Al doende leren, samen met partners
Rijkswaterstaat kan dit niet alleen. We experimenteren samen met ontwerpers, aannemers, kennisinstituten en/of medeoverheden in projecten. We vergaren kennis, ontwikkelen instrumenten en doen praktijkervaringen op. Dat doen we op vier aandachtsgebieden.
De aandachtsgebieden voor circulaire economie zijn:
- inzicht krijgen in de beschikbaarheid van materialen, met als voorbeeld de Beatrixsluis waar een pilot met een materialenpaspoort is opgezet.
- Ontwerpen, bouwen en onderhouden; bijvoorbeeld door modulair te bouwen.
- Inkopen; waar de Rijksbrede aanbesteding van circulair meubilair een goed voorbeeld van is.
- Materiaalgebruik; Zo hebben materialen van het oude districtskantoor Terneuzen een nieuwe plek gevonden.
Inzicht beschikbaarheid materialen
Hoogwaardig hergebruik vergt inzicht in de hoeveelheden en kwaliteit van onze materialen en wanneer ze vrijkomen. Met dit inzicht weet je of en wanneer onderdelen van bijvoorbeeld een brug die gesloopt wordt, gebruikt kunnen worden voor een nieuwe brug.
“Ik vind het gaaf dat we door nu een simpele, extra inspanning te doen, klaar zijn voor de toekomst”
Koen Verdonk, manager realisatie combinatie Sas van Vreeswijk
Beatrixsluis: pilot met een materialenpaspoort
Rijkswaterstaat heeft in 2017 geëxperimenteerd met een materialenpaspoort, op initiatief van de aannemer, die de Beatrixsluis gaat uitbreiden. Een materialenpaspoort registreert onder andere de gebruikte bouwmaterialen, de financiële waarde, levensduur, kwaliteit en wijze van constructie en montage.
De fictieve casus was de volgende: stel we ontmantelen een van de twee sluiskolken van de Beatrixsluis en gebruiken die voor de bouw van de nieuwe sluis. Welke informatie heeft de toekomstige ontwerper, bouwer of andere betrokken partij dan nodig? Daar hebben we nu beter inzicht in. In 2018 staan 3 nieuwe projecten op de agenda waarin Rijkswaterstaat de opgedane kennis gaat toepassen.
Circulair ontwerpen, bouwen en onderhouden
We gaan meer ontwerpen op basis van beschikbare materialen en grondstoffen. Tegelijkertijd denken we bij een ontwerp al goed na over toekomstig hergebruik van de materialen of de verplaatsbaarheid. Het ontwerp bevat dan bijvoorbeeld ook een demontageplan.
"We zorgen er met ons ontwerp voor dat alle grondstoffen na 100 jaar volledig bruikbaar en waardevol zijn”
Esther van Eijk, projectleider Van Hattem en Blankevoort.
Visualisatie modulair viaduct
Eerste modulaire viaduct
Rijkswaterstaat heeft samen ketenpartners een circulair viaduct ontworpen voor de nieuwe N18. Zo’n modulair opgebouwd viaduct bestaat als het ware uit legoblokken, die kunnen worden hergebruikt. In dit project leren we vooral veel over de verschillende circulaire ontwerpprincipes. Rijkswaterstaat onderzoekt momenteel de mogelijkheden of een dergelijk viaduct gerealiseerd kan worden.
“Rijkswaterstaat heeft allemaal kantoormeubilair dat nog hartstikke goed is. En als het niet meer goed is, wordt het opgeknapt, oftewel: refurbished”
Ellen Hoog Antink, programmamanager Circulaire Kantoorinrichting Rijkswaterstaat
Inkoop circulair kantoormeubilair voor 100.000 werkplekken
Ook in eigen huis willen we circulair inkopen. Wat niet iedereen weet, is dat Rijkswaterstaat voor de hele Rijksoverheid kantoormeubilair inkoopt. We willen uiteindelijk alle kantoren zo inrichten, dat meubilair steeds kan worden hergebruikt. In 2017 heeft Rijkswaterstaat hiervoor een contract afgesloten met 2 leveranciers voor circulair kantoormeubilair voor circa 100.000 werkplekken.
Bestaand meubilair wordt opgeknapt voor hergebruik (refurbisbed). Pas als dat écht niet kan, kopen we nieuw circulair meubilair in. Hiermee verminderen we de CO2-uitstoot en besparen we grondstoffen en geld. Door de inzet van de zogenoemde Rijksmarktplaats wordt het hergebruik van overtollige goederen bij overheden gestimuleerd.
Circulaire inkoop
Rijkswaterstaat is een grote opdrachtgever in de grond-, weg- en waterbouwsector (GWW) en kan via inkoop circulariteit en minder materiaalgebruik stimuleren bij marktpartijen. We willen de inkoop zo organiseren dat hoogwaardig hergebruik vanzelfsprekend wordt.
“De belangrijkste les is: begin gewoon en zoek de samenwerking”
Conny Buys, adviseur leefomgeving Rijkswaterstaat Zee en Delta
Circulair materiaalgebruik
We stimuleren nieuwe technologieën en innovaties voor recycling, duurzamere productie en levensduurverlenging van materialen. Denk bijvoorbeeld aan onderzoek naar compleet hernieuwbaar asfalt. Ook kijken we hoe we van oud beton, nieuw beton kunnen maken. We werken hiervoor veel samen met ketenpartners, bijvoorbeeld via het Betonakkoord en de Asfaltimpuls.
Biomassa hoort hier ook bij: organisch restafval, zoals snoeiafval of bermmaaisel. Hier worden bijvoorbeeld verkeersborden van gemaakt. En op verzorgingsplaats Westkop op de Grevelingendam bij Bruinisse staat een vangrail van biobased materiaal.
Kantoor Terneuzen: ‘oogst’ in plaats van sloop
Een mooi voorbeeld van circulair materiaalgebruik, is het districtskantoor van Rijkswaterstaat in Terneuzen, dat in 2017 plaats moest maken voor een nieuwe sluis. In plaats van het pand te slopen, is het ontmanteld met behoud van de materialen. De kozijnen en deuren bijvoorbeeld krijgen een plek in de nieuwe kinder- en jeugdkliniek van Emergis in Kloetinge.
Rijkswaterstaat leert in dit project veel over regionale samenwerking. We werken samen met 7 partners, waaronder de provincie Zeeland en Rothuizen architecten. Ook doen we ervaring op met een circulair contract in plaats van een regulier ‘sloopcontract’ en ontwerpen met vrijkomende materialen.
Andere projecten waarin we circulaire ervaring en kennis opdoen
- InnovA58. We willen de verbreding van de A58 circulair aanpakken met innovaties als volledig recyclebaar beton en modulaire viaducten. In 2017 hebben we bijvoorbeeld een Community of Practice opgebouwd met externe marktpartijen, om samen een visie op de circulaire weg te ontwikkelen.
- Ruimte voor de Rivier IJsseldelta/Reevesluis. Het nieuwe bedieningsgebouw van de Reevesluis wordt zo gebouwd dat het in zijn geheel kan worden verplaatst naar een andere locatie.
We doen in deze projecten en de andere voorbeelden veel praktijkervaring op over (regionale) samenwerking, ontwerpprincipes, eigenaarschap en circulaire contractvormen. Daarmee zetten we de eerste stappen naar een circulaire economie. In 2020 willen we volledig zicht hebben op de betekenis van circulariteit op onze aanpak en werkwijze en hoe we de doelstelling 50% minder gebruik van primaire grondstoffen kunnen halen.
Ook willen we onze vooruitgang meten. TNO heeft in 2017 onderzoek gedaan naar de technische uitgangspunten voor een indicator, die beoordeelt hoe circulair een organisatie werkt. Deze indicator zit in de testfase.
