Natuur benutten, behouden en versterken

Duurzaam te werk gaan betekent ook: duurzaam omgaan met ons ‘natuurlijk kapitaal’. In 2017 deed Rijkswaterstaat dit bijvoorbeeld door te experimenteren met Achteroevers, en door bloemen in te zaaien langs het Amsterdam-Rijnkanaal.

Natuurlijk kapitaal is de voorraad natuurlijke hulpbronnen (bodem, water, lucht) die de mens nuttige goederen en diensten kunnen geven. Denk aan grondstoffen zoals hout en bioplastics die we kunnen gebruiken als bouwmaterialen. Maar ook aan diensten als voedsel, waterberging, verkoeling, CO2-vastlegging en het opwekken van duurzame energie. Biodiversiteit, in de vorm van flora en fauna, levert een belangrijke bijdrage aan natuurlijk kapitaal.

Functies combineren en waarde zichtbaar maken

Rijkswaterstaat streeft er samen met gebiedspartners naar om het natuurlijk kapitaal te behouden, versterken en waar mogelijk duurzaam te benutten. We werken bijvoorbeeld samen met bedrijven die het snoei- en maaiafval uit onze bermen kunnen gebruiken voor karton. We proberen natuurlijk kapitaal al vroegtijdig in projecten mee te nemen in het ontwerp en functies te combineren. We zoeken steeds vaker andere partijen op om de waarde van het natuurlijk kapitaal samen zichtbaar en meetbaar te maken. En we willen ons bezit benutten om de biodiversiteit te beschermen.

Waardevolle wegbermen

In Nederland is Rijkswaterstaat een belangrijke speler bij het behoud en herstel van natuurlijk kapitaal. Alleen al de circa 20.000 hectare wegbermen herbergen 50% van de Nederlandse plantensoorten en 20% van de bedreigde plantensoorten. Dat is extra waardevol nu op landbouwgrond juist steeds minder soorten te vinden zijn. Bermen zijn bijvoorbeeld een toevluchtsoord voor insecten. Daarnaast hebben we ongeveer 1800 km aan kanaaloevers en 3000 ha uiterwaarden onder onze hoede. In al die gebieden willen we natuurlijke processen zo goed mogelijk benutten en zo mogelijk versterken.

Natuurherstel Markermeer

Het Achteroever-concept: een nieuwe blik op water

Het Achteroever-concept is een mooi voorbeeld van het benutten van natuurlijk kapitaal. Uitgangspunt is om zoet water uit het IJsselmeer niet zomaar af te voeren naar de zee, maar ‘achter de oever’ te benutten voor waterveiligheid, aquacultuur, tuinbouw, natuurontwikkeling en recreatie. Zo worden meerdere functies geïntegreerd in één gebied en levert het op de lange duur meer op dan een aanpak die één functie centraal stelt. Het concept wordt onder meer getest in de proeftuin Wieringermeer.

Bloemen langs het Amsterdam-Rijnkanaal

Waarom bloeien op de ene plek de bermen uitbundig, en op de andere veel minder, ook al is het maaibeheer op papier hetzelfde? Om dit beter te begrijpen, is Rijkswaterstaat in 2017 een proef gestart langs het Amsterdam-Rijnkanaal. Twee stukken van de dijk zijn ingezaaid met een gevarieerd en bloemrijk mengsel. Het idee is dat deze soorten zich snel verspreiden. Omdat het meerjarige soorten zijn met uiteenlopende worteldieptes, maken ze de dijk ook erosiebestendiger. Bovendien zijn de bloemen aantrekkelijk voor insecten.

Flora en fauna meten en waarderen

Het meetnet Bermflora van Rijkswaterstaat meet de flora in de bermen van het hoofdwegennet. Zo kunnen we het effect van ons beheer en onderhoud op de plantendiversiteit bijhouden. Dit meetnet wordt uitgebreid met fauna en gaan we ook gebruiken voor onze kanaaloevers en uiterwaarden.

Groeiend bewustzijn

Het bewustzijn groeit dat het natuurlijk kapitaal en biodiversiteit van onschatbare waarde zijn. We proberen al vroegtijdig in projecten natuurlijk kapitaal mee te nemen in het ontwerp en mee te wegen in besluitvorming. Natuurlijk kapitaal verbindt de drie duurzame speerpunten van Rijkswaterstaat: klimaat en energie, circulaire economie en duurzame gebiedsontwikkeling. Een uitdaging is dan ook hoe de thema’s niet ten koste gaan van elkaar, maar elkaar versterken. Zo is in 2017 gestart met onderzoek hoe we bijvoorbeeld zonnepanelen in de berm kunnen plaatsen met zo min mogelijk schade voor de biodiversiteit.

De natuur als bron van duurzame producten en diensten

De natuur als bron van duurzame producten en diensten

Natuurlijk kapitaal is onder te verdelen in: abiotische en biotische


Abiotisch:

  • Hernieuwbare energiebronnen
  • Niet hernieuwbaar
  • Mineralen

Biotisch:

  • Hernieuwbaar:
    • Bodemvruchtbaarheid
    • Hout, vezels, genetische bronnen
  • Organisch materiaal
    • Natuurlijke kringloop
    • Koolstof vastlegging

Kringloop:

  • Productie (input grondstoffen), gebruik, recycling en weer terug naar productie

Duurzame producten en diensten natuur:

  • Levering grondstoffen
  • Diensten die productie mogelijk maken
  • Producten voor directe consumptie
  • Diensten in werk en leefomgeving
  • Diensten die recycling en kringloop mogelijk maken

Voorbeelden van diensten:

  • Reinigend vermogen
  • Plaagonderdrukking
  • Windmolens
  • Bestuiving
  • Drinkwater
  • Waterberging
  • Verkoeling in de stad