Klimaat en energie

Steeds meer grip op onze CO2-uitstoot

Route naar energie- en klimaatneutraliteit

Rijkswaterstaat wil in 2030 energieneutraal te zijn. Dat betekent: net zoveel energie opwekken als verbruiken. Ook willen we volledig klimaatneutraal zijn in 2030, oftewel netto geen CO2-uitstoot en andere broeikasgassen, ook niet door onze opdrachtnemers en ketenpartners. Die doelstelling geldt voor het hele ministerie van IenW.

We werken op 4 manieren aan klimaat- en energieneutraliteit.

1. Inkoop van duurzame energie, zoals groene stroom of biodiesel.
2. Verschuiven van gebruik van fossiele naar duurzame energie, vooral door elektrificatie.
3. Besparen van energie. 
4. Duurzame energie opwekken op eigen grondgebied.

De inkoop van duurzame energie draagt alleen bij klimaatneutraliteit en niet aan energieneutraliteit, omdat we hier geen energie mee besparen. De CO₂-Prestatieladder helpt bij het structureel verlagen van de CO₂-emissie.

Uitgeschreven tekst

Vier voorbeelden van de manieren om aan klimaat- en energieneutraliteit te werken worden hieronder beschreven. 

• Door groene stroom (via Garanties van Oorsprong, GvO) en biodiesel (Hydrotreated Vegetable Oil, HVO) te gebruiken beperkt Rijkswaterstaat haar CO₂-uitstoot en levert daarmee een bijdrage aan een klimaatneutraal IenW. De afgelopen jaren is jaarlijks voor circa 300 TeraJoule (TJ) aan groene elektriciteit verbruikt en voor 50 TJ aan HVO door de Rijksrederij.
• Met het elektrificeren van brandstofverbruikers kan Rijkswaterstaat veel energie besparen en uitstoot van CO₂ beperken. Begin 2018 heeft Rijkswaterstaat daarom 100 diesel poolauto’s vervangen door elektrische auto’s. Hiermee wordt per auto 60% energie bespaard en 100% CO₂ door het gebruik van groene stroom. Hiermee is het begin gemaakt van de ambitie om in 2022 driekwart van de personenauto’s te hebben vervangen door elektrische auto’s.
• Door slimme aanpassingen te doen heeft Rijkswaterstaat veel energie bespaard. Zo zijn bij de BENELUX-tunnel onder andere alle verlichting vervangen door leds en is het lichtniveau nauwkeurig afgesteld. Mede hierdoor bespaart Rijkswaterstaat 22% energie en wordt er 400 ton CO₂ per jaar minder uitgestoten.
• Rijkswaterstaat heeft veel grond, water en gebouwen in beheer. Deze zijn in te zetten voor het opwekken van energie met bijvoorbeeld windmolens of zonnepanelen. Zo bestaat het dak van de nieuwe zoutloods in Houten uit bijna 1.500 zonnepanelen die in eigendom zijn van omwonenden. Samen leveren ze genoeg energie van 100 huishoudens.
   

“Duurzame energieopwek op rijksgronden heeft veel potentie”

Yge ten Kate, procesmanager, Rijkswaterstaat

In de praktijk ketsen energieopwekprojecten op rijksgronden vaak af op de risico’s. In het Petaplan onderzoeken infrastructuur- en netbeheerders en andere overheidsorganisaties hoe het wél kan. Yge ten Kate, procesmanager Rijkswaterstaat: “Onze ambitie is om veel voorwerk te doen.”

Tot voor kort stonden het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en Rijkswaterstaat passief tegenover energieprojecten, vertelt Ten Kate. “Onze rol was beperkt tot het afgeven van vergunningen. In het Petaplan hebben we verkend wat mogelijk is als we onze gronden proactief aanbieden aan derden met de benodigde vergunningen, zodat zij direct energie kunnen opwekken. Denk aan baggerdepots, middenbermen van wegen, klaverbladen of sluiscomplexen.”

Veelbelovend
De uitkomst is veelbelovend. In totaal kan 15 tot 25 petajoule energie opgewekt worden op grond en water van Rijkswaterstaat en ProRail. Ten Kate: “Dat is vele malen meer dan Rijkswaterstaat zelf nodig heeft aan elektriciteit! Zelfs als je de hele Rijksoverheid van energie zou voorzien, blijft er veel over voor de markt.”

Meer voorwerk
De praktijk is weerbarstiger. Er zijn wel aanvragen vanuit de markt, maar veel projecten gaan uiteindelijk niet door omdat de risico’s te groot blijken. Bijvoorbeeld omdat niet alle vergunningen worden afgegeven, de subsidieaanvraag niet rondkomt of omdat het lastig blijkt het project op het netwerk aan te sluiten. Het Petaplan wil deze zaken vooraf met alle betrokken overheden en partijen regelen.

Drijvende zonnepanelen
Binnen het Petaplan worden nu 10 pilots gekozen om uit te voeren. Op het baggerdepot de Slufter op de Maasvlakte wordt al een proef gedaan met drijvende zonnepanelen, vertelt Ten Kate. “De bedoeling is dat we die uitbreiden. Ook onderzoeken we mogelijkheden om op het IJsselmeer zonnepanelen te plaatsen, in combinatie met windmolens. Zo ontdekken we in de praktijk wat er allemaal geregeld moet worden.”

CO2-footprint op koers

In 2017 was onze CO₂-footprint 113 kiloton, vergelijkbaar met de uitstoot van 25.000 huishoudens. Dat is stabiel ten opzichte van 2016 en een daling van 30% ten opzichte van 2009. Daarmee ligt Rijkswaterstaat op koers wat betreft de doelstelling voor 2020 ‘ten minste 30% minder CO₂’. Wel blijft het vasthouden van deze daling in de toekomst altijd een uitdaging omdat ons (vaar)wegennet steeds verder groeit.

Verdeling CO2-uitstoot

Onze CO₂-uitstoot bestaat uit het energieverbruik en de gebruikte energiebronnen (groene stroom, diesel, biodiesel etc.) volgens de methodiek van de CO₂-Prestatieladder. Ook de zakelijke reizen tellen mee, waaronder het gebruik van privéauto’s, openbaar vervoer en vliegreizen. Elektriciteit is verantwoordelijk voor ruim de helft van onze totale CO₂-uitstoot. De andere helft bestaat voor een groot deel uit brandstofgebruik, met name door schepen van de Rijksrederij, gevolgd door het wagenpark en het gas- en warmtegebruik door kantoren. Het zakelijk verkeer is verantwoordelijk voor 5% van de totale CO₂-uitstoot.

Energieverbruik stabiel

Ons totale verbruik in 2017 was 1303 terajoule (TJ). In 2016 was het verbruik 1305 TJ, dus dit is stabiel gebleven. Elektriciteit had in 2017 met 53% (totaal 693 TJ) het grootste aandeel in ons energieverbruik. Dat staat gelijk aan het elektriciteitsverbruik van 65.000 huishoudens. Dan volgen het brandstofverbruik van de schepen van de Rijksrederij, het wagenpark en het gas en warmtegebruik van kantoren (totaal 610 TJ). Stel dat dit brandstofverbruik alleen diesel zou betreffen, dan staat dit gelijk aan een hoeveelheid van 17 miljoen liter diesel.

Het elektriciteitsverbruik steeg weliswaar met 24 TJ ten opzichte van 2016, onder meer door de nieuwe Koning Willem-Alexander tunnel in Maastricht en wegverbredingen. Maar dankzij net zoveel brandstofbesparingen van de schepen van de Rijksrederij bleef het totale energieverbruik stabiel. Dat komt door een combinatie van energiezuinige motoren en het efficiënter inzetten van schepen.

Elektriciteitsbesparing Beneluxtunnel

Als we ons elektriciteitsverbruik onder de loep nemen, dan valt op dat openbare verlichting en verkeersregelinstallaties (OV/VRI) de meeste elektriciteit verbruiken. Daarnaast gebruiken tunnels veel elektriciteit door installaties en verlichting, die 24 uur per dag aanstaan.

Eind 2016 is de Koning Willem-Alexander tunnel in Maastricht geopend. Dat betekent op jaarbasis zo’n 15 TJ extra verbruik. Maar de Beneluxtunnel wist in 2017 22% te besparen door ledverlichting en een betere instelling daarvan. Voornamelijk hierdoor bleef de stijging van het totale elektriciteitsverbruik van tunnels beperkt tot 11 TJ. Verdere energiebesparing bij tunnels heeft dan ook onze grote aandacht. Aandachtspunten hierbij zijn de kosten en vereiste aanpassing van de regelgeving voor verlichting. 

Het energieverbruik van pompen/gemalen en sluizen/stuwen steeg flink in 2017. Dat kwam door de extreme droogte in juni 2017 waardoor we meer dan gebruikelijk moesten pompen om het waterpeil van vaarwegen op orde te houden. Dat gaf een piek in het elektriciteitsverbruik van zo’n 15% ten opzichte van het gemiddelde maandverbruik in juni.