Foto Elektrische dienstauto.
Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) werkt aan slimme mobiliteit zonder emissies. Dit hoofdstuk richt zich uitsluitend op het werkgerelateerd vervoer van medewerkers van IenW. We rapporteren over de aanpak en behaalde resultaten op het gebied van duurzame mobiliteit en het terugdringen van onze CO₂-uitstoot tijdens het woon-werkverkeer en de dienstreizen van onze medewerkers.
Duurzame mobiliteit is voor IenW niet alleen een belangrijk onderwerp om de eigen uitstoot terug te brengen, als verantwoordelijke voor het mobiliteitsbeleid van heel Nederland willen we ook doen waar we voor staan. We willen laten zien dat reizen anders kan en daarmee andere organisaties en burgers inspireren.
Beleidsverantwoordelijkheid IenW
Beleidsmatig zijn we verantwoordelijk voor een duurzame mobiliteit in Nederland. Onze missie hierover staat beschreven in het Klimaatakkoord: slimme, duurzame en zorgeloze mobiliteit zonder emissies, waarbij steden en gebieden uitstekend bereikbaar en toegankelijk zijn voor mensen en goederen. Naast CO₂-reductie zijn ook de stikstofproblematiek en een schone lucht leidende milieuthema’s. Bij programma’s richten we ons onder andere op het gebruik van zero-emissie voertuigen, het stimuleren van fietsgebruik, het delen van auto’s, het beter gebruik maken van onze bestaande netwerken (Programma Slim, Veilig en Duurzaam), het stimuleren van hybride werken en het vergroenen van ons mobiliteitssysteem.
De beleidsprogramma’s hebben ook betrekking op onze eigen uitvoering door Rijkswaterstaat, vooral op het gebied van de fysieke infrastructuur (wegen en vaarwegen). Zo proberen we hinder te beperken bij grote onderhouds- en renovatieprojecten op de netwerken. Daarnaast is onze aanpak gericht op duurzame gedragsverandering en bewust mobiliteitsgedrag van burgers en bedrijven.
Het meenemen van de mogelijkheden voor het fietsgebruik is voortaan onderdeel van de opdrachten aan Rijkswaterstaat en ProRail voor rijksinfrastructuurprojecten. Op deze manier willen we de rol van de fiets in ons mobiliteitssysteem versterken.
We verantwoorden de nationale uitvoering van duurzame mobiliteit ieder jaar in de IenW-jaarverantwoording, de Klimaat- en Energieverantwoording (KEV), via het Schone Lucht Akkoord en het stikstofbeleid.
Doelstelling
In het plan ‘IenW reist anders’ mikken we voor het jaar 2025 op een vermindering van de CO₂-uitstoot in het verkeer van onze eigen medewerkers (woon-werk en zakelijk verkeer) met 50% ten opzichte van 2016. Daarbij richten we ons op minder reizen, het verduurzamen van het wagenpark, het stimuleren van het gebruik van de (e-)fiets en het openbaar vervoer (OV) en minder en duurzamer vliegen.
De CO₂-uitstoot daalt de komende jaren autonoom, dus zonder dat we extra maatregelen nemen. Auto’s en vliegtuigen worden de komende jaren zuiniger. Binnen IenW zijn, zoals binnen de hele rijksdienst, afspraken gemaakt over duurzamer reizen. Ons wagenpark rijdt in 2028 niet meer op fossiele brandstof en het rijksvliegbeleid is aangescherpt: bij een reistijd van 8 uur of minder reizen we met het OV. Dat zijn de extra maatregelen van IenW om in 2025 50% CO₂ te besparen.
CO₂-reductie zakelijk en woon-werkverkeer
| Jaar | Ton CO2 | Afname t.o.v. 2016 |
|---|---|---|
| 2016 | 29.703 | - |
| 2021 | 12.842 | 58% |
| 2025 (doel) | 14.852 | 50% |
CO₂-uitstoot per medewerker
| 2021 | 2020 | 2019 | 2018 | |
|---|---|---|---|---|
| Totaal aantal medewerkers | 14.718 | 14.269 | 13.432 | 12.840 |
| CO2-emissie per medewerker (in ton) | 0,9 | 1,2 | 2,1 | 2,1 |
Duurzame mobiliteit in concrete resultaten
De cijfers over 2021 geven, net als het jaar ervoor, een ander beeld van onze duurzame mobiliteit dan de jaren daarvoor. Corona had opnieuw een grote invloed op ons reisgedrag. We reden, fietsten en vlogen minder en maakten minder gebruik van het openbaar vervoer. Ten opzichte van 2016 hebben we 58% minder CO₂-uitgestoten. Ons doel lijkt daarmee al gehaald, maar deze daling is hoofdzakelijk door het thuiswerken veroorzaakt. Het is waarschijnlijk dat we de komende jaren weer meer gaan reizen. Maatregelen om te besparen blijven dus hard nodig. Hieronder vind je een overzicht van onze maatregelen per onderdeel.
Minder reizen
IenW kent veel werkzaamheden die op locatie uitgevoerd moeten worden: bijvoorbeeld weginspecteurs of projectleiders bij bouwprojecten. Veel medewerkers die thuis kúnnen werken, werkten in 2021 ook (grotendeels) vanuit huis. En er is dus veel minder gereisd. Omdat onze medewerkers werden geholpen om op een prettige manier thuis te werken, verwachten we dat ze in de toekomst ook minder naar werk zullen reizen. Thuiswerken wordt namelijk nog steeds gestimuleerd vanuit IenW, bijvoorbeeld door de thuiswerkvergoeding in de cao Rijk, een vergoeding voor het aanschaffen van thuiswerkmiddelen en met het IenW-programma Hybride Werken.
CO₂-uitstoot ten gevolge van zakelijke en woonwerkverkeer van ienW
| Jaartal | 2021 | 2020 | 2019 | 2018 |
|---|---|---|---|---|
| Leasewagens | 7.481 | 7.849 | 10.500 | 10.203 |
| Openbaar vervoer voor zakelijk verkeer | 66 | 84 | 319 | 316 |
| Privé auto’s voor zakelijk verkeer | 1.729 | 1.827 | 4.055 | 3.951 |
| Vliegreizen | 447 | 612 | 3.111 | 2.492 |
| Woon- werkverkeer | 3.119 | 6.715 | 9.089 | 9.063 |
Het geregistreerde aantal met de auto gereden kilometers van en naar huis nam af ten opzichte van vorig jaar. Dat komt omdat we deze cijfers baseren op de kilometervergoeding voor medewerkers. En deze liep in de eerste coronamaanden van 2020 nog gewoon door, hoewel er in werkelijkheid toen veel minder werd gereden. Over 2021 ontvingen alleen de mensen die structureel bleven reizen nog een vaste vergoeding. De cijfers over 2021 geven dus wel een realistisch beeld.
Verduurzaming wagenpark
In 2028 willen we alleen nog rijden met dienstauto’s die geen CO₂ uitstoten. Daarom zetten we nu al alleen nog brandstofauto’s in als er geen uitstootvrij alternatief is. In 2021 werden er diverse pilots opgezet om elektrische alternatieven te testen. Zo onderzoekt de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) of zij haar inspectie-bestelbussen kan vervangen door elektrische. En kijkt IenW naar de mogelijkheid om weginspecteurs in een elektrische auto te laten rijden.
Onze wagenparkbeheerder LeasePlan houdt bij welke voertuigen we gebruiken bij IenW (zie onderstaand overzicht). Hierin zijn alle voertuigen opgenomen die lichter zijn dan 3500 kilo. Onder zero-emissievoertuigen worden volledig elektrische voertuigen en waterstofvoertuigen gerekend.
Zoals te zien is in onderstaand figuur is er een ontwikkeling te zien richting zero-emissie voertuigen. In 2020 was 26% van de voertuigen zero-emissie, in 2021 is dit percentage gestegen naar 33%.
Wagenpark
| Wagenpark | 2021 | % | 2020 | % | 2019 | % | 2018 | % | 2017 | % |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Benzine en diesel | 1.124 | 60% | 1.258 | 66% | 1.541 | 81% | 1.589 | 81% | 1.758 | 89% |
| Hybride | 135 | 7% | 146 | 8% | 162 | 8% | 163 | 8% | 105 | 5% |
| Elektrisch en waterstof | 628 | 33% | 502 | 26% | 206 | 11% | 166 | 9% | 113 | 6% |
| Totaal | 1.887 | 1.906 | 1.909 | 1.918 | 1.976 |
CO₂-uitstoot van het wagenpark
| Jaartal | 2021 | 2020 | 2019 | 2018 | 2017 |
|---|---|---|---|---|---|
| Uitstoot in ton CO2 | 7.481 | 7.849 | 10.500 | 10.203 | 10.809 |
Stimuleren gebruik fiets
In 2022 moeten, volgens onze doelstelling, 10% meer collega’s op de fiets naar het werk komen ten opzichte van 2018. Dit willen we mogelijk maken met fietsstimuleringsacties, en het aantrekkelijker maken van de fiets als vervoersmiddel. Voor alle rijksambtenaren zijn hiervoor bovendien al een aantal zaken geregeld: € 0,20 vergoeding voor woon-werkverkeer per fietskilometer (2021). Sinds 1 januari 2021 krijgen werknemers bij aanschaf van een fiets bovendien de eerste 500 euro volledig vergoed.
Door corona bleven de fietsstimuleringsacties beperkt tot het opknappen van een aantal fietsenstallingen. Vanaf 2022 komen refurbished deelfietsen te staan op diverse locaties van IenW. De doelstelling (in 2022 10% meer collega’s op de fiets ten opzichte van 2018) werd in 2021 (nog) niet behaald. In 2018 ging 21% en in 2020 18% van de medewerkers op de fiets naar het werk. In 2021 was dit slechts 5%. De voornaamste reden van deze daling is het stopzetten van de vergoeding voor woon-werkverkeer in verband met het thuiswerken. Deze vergoeding wordt gebruikt om het aandeel fietsers te berekenen. We hebben namelijk geen cijfers van het daadwerkelijk gebruik van vervoersmiddelen voor woon-werkverkeer. Als er dan minder mensen op papier een vergoeding krijgen, daalt ook ons aandeel in collega's die op de fiets naar het werk komen. Over 2021 ontvingen alleen de mensen die structureel bleven reizen nog een vergoeding.
Stimuleren gebruik OV
We stimuleren reizen met het openbaar vervoer door het ter beschikking stellen van een kaart waarmee medewerkers gebruik kunnen maken van het openbaar vervoer en een OV-fiets. Medewerkers van ILT en Rijkswaterstaat konden daarnaast al gebruikmaken van (elektrische) deelauto’s op kantoorlocaties, voor wanneer een reis niet met het OV af te leggen was. Deze dienst werd in 2021, in een succesvolle pilot, uitgebreid met commerciële poolauto’s die overal in Nederland in de publieke ruimte staan.
Minder en duurzamer vliegen
In 2025 willen we tenminste 5% minder CO₂ uitstoten dan in 2019. In het geldende Rijksvliegbeleid in de cao is opgenomen dat dienstreizen met een reistijd van 8 uur of minder met het OV worden afgelegd. Minder vliegen doen we ook door het faciliteren van teleconferenties, webinars, videoconferences en treinreizen. Duurzamer vliegen doen we door deel te nemen aan het KLM Corporate Sustainable Aviation Fuel Programma. De onvermijdelijke uitstoot die overblijft, compenseren we.
In 2020 en 2021 was het aantal gevlogen kilometers beduidend lager dan in voorgaande jaren, dit is een effect van de coronapandemie. De CO₂-uitstoot als gevolg hiervan is daardoor ook minder. Ten opzichte van eerder gerapporteerde CO₂-uitstoten voor vliegreizen hebben we dit jaar met terugwerkende kracht een herberekening uitgevoerd door een beter onderscheid te maken in afstandscategorieën (kort-midden-lang).
Vliegreizen
| Jaartal | 2021 | 2020 | 2019 | 2018 | 2017 |
|---|---|---|---|---|---|
| Kilometers (x1.000) | 2.137 | 2.666 | 16.277 | 15.464 | 14.826 |
| Uitstoot in ton CO2 | 447 | 612 | 3.111 | 2.492 | 2.317 |
Als we toch moeten vliegen, willen we het zo duurzaam mogelijk doen. Bij vliegreizen compenseren we de uitstoot van iedere gevlogen kilometer met Gold Standard certificaten. Van elke reis wordt de CO₂-uitstoot berekend. Deze wordt vervolgens volledig gecompenseerd via de ondersteuning van duurzame projecten. Ondanks dat wij alle vliegreizen compenseren met Gold Standard certificaten, boeken wij daar geen reductie van onze CO₂-uitstoot voor in. Dat is een voorschrift van de CO₂-Prestatieladder.
Met de hierboven genoemde resultaten levert IenW een bijdrage aan het behalen van SDG 13.
Dilemma’s en uitdagingen
Een uitdaging voor de aanpak van het thema duurzame mobiliteit is de beperkte invloed die we als werkgever op individuele werknemers hebben. IenW wil duurzame vervoersmethoden stimuleren, daarbij hebben medewerkers een eigen keuze in hoe ze naar kantoor reizen. Afspraken rondom het reiskostenstelsel gelden voor de hele rijksdienst en/of zijn vastgelegd in de cao. We zorgden er in 2021 voor dat het thema duurzame mobiliteit wordt meegenomen in de nieuwe cao-overleggen.
De toekomst
De coronacrisis heeft ons reisgedrag waarschijnlijk blijvend aangepast. Ook wanneer het weer kan, verwachten we dat ons woon-werkverkeer en zakelijk verkeer niet meer terug zal keren op het niveau van hiervoor. We blijven vaker vanuit huis werken en minder dienstreizen ondernemen.
Officieren van dienst gaan elektrisch rijden
Als we een uitstootvrij alternatief hebben voor onze dienstauto’s, schaffen we die aan. Maar soms is er wat onderzoek voor nodig om erachter te komen of zo’n alternatief werkt in de praktijk. Neem de 45 officieren van dienst die actief zijn in het wegverkeersmanagement van Rijkswaterstaat. Zij zijn de eindverantwoordelijken bij incidentbestrijding. Ze moeten op hoge snelheid kunnen rijden en kunnen vertrouwen op de inzetbaarheid van hun auto. Uit een in 2021 gehouden pilot bleek dat het elektrische model voldoet aan de actieradius-eisen, zelfs bij het rijden met hoge snelheid, en ook inzetzeker is. Hiervoor is alleen een iets andere werkwijze van de officier van dienst vereist, bijvoorbeeld goed plannen wanneer de auto opgeladen moet worden. Dankzij deze succesvolle pilot gaan de officieren van dienst in de loop van 2022, zodra een aantal voertuigen beschikbaar is, starten met elektrisch rijden.
Aanpak
IenW is net als het hele Rijk lid van de Coalitie Anders Reizen. Ook commerciële bedrijven in Nederland kunnen zich hierbij aansluiten. Iedere organisatie die zich aansluit bij deze coalitie tekent de Dutch Sustainable Mobility Pledge. Hierin belooft zij de volgende vijf acties te ondernemen:
- Actief maatregelen te nemen om de eigen CO₂-uitstoot te reduceren waarbij het doel is om de CO₂-uitstoot van zakelijk verkeer per fulltime medewerker te reduceren met 50% in 2030 ten opzichte van 2016
- Jaarlijks inzicht te geven in de CO₂-uitstoot ten opzichte van een baseline;
- Actief hierover te communiceren binnen de organisatie om de bewustwording over en acceptatie van duurzame mobiliteit te vergroten;
- Belemmeringen te signaleren en, indien nodig, aan de overheid kenbaar te maken;
- Andere bedrijven te stimuleren hetzelfde te doen.
Afgesproken is dat ieder departement zijn eigen Anders Reizen plan maakt. Ons plan heet ‘IenW reist anders’. Wij mikken al voor het jaar 2025 op een vermindering van de CO₂-uitstoot in het verkeer van onze eigen medewerkers (woon-werk en zakelijk verkeer) met 50% ten opzichte van 2016. Daarbij richten we ons op minder reizen, het verduurzamen van het wagenpark, het stimuleren van het gebruik van de (e-)fiets en het openbaar vervoer (OV) en minder en duurzamer vliegen.
We meten de CO₂-uitstoot volgens het Energiemeetplan. Dit plan is onderdeel van het CO₂-Managementplan 2020-2021.
‘IenW werkte aan meer bewustzijn’
Categoriemanager Vervoer en Bedrijf Maurice Boiloie ziet zijn samenwerkingspartners van het ministerie van IenW met een grote persoonlijke drive een koplopersrol pakken in duurzaamheid.
‘Om duurzaamheid mee te nemen in de rijksbrede inkoop van mobiliteitsproducten als vlieg-, bus- en treinreizen, heb ik veel met IenW van doen. Zo werkten we in 2021 nauw samen bij het adviseren van collega’s voor de cao-onderhandelingen. Samen met het ministerie van EZK is IenW daarin de grote aanjager van duurzamere afspraken.
Met behulp van hun ideeën hebben we dit jaar onder meer vastgelegd dat ambtenaren voor internationale reizen binnen Europa die korter dan 8 uur duren niet meer het vliegtuig pakken, maar de trein. En we hebben als pilot 1.000 elektrische leasefietsen beschikbaar gesteld aan ambtenaren die meer dan 25 kilometer van hun werk wonen, om hen te verleiden de auto te laten staan. Die 1.000 fietsen waren trouwens in rap tempo vergeven, dus dat krijgt vast nog wel een vervolg. IenW werkte ook aan meer bewustzijn bij de keuze tussen businessclass en economyclass bij intercontinentale vliegreizen. Doordat een businessclass-stoel en -bagagevak veel meer ruimte in beslag neemt, is de uitstoot per passagier ook veel hoger. Dus maken we ook de mensen die er volgens de cao recht op hebben erop attent dat ze zélf voor economyclass kunnen kiezen.
Ik heb IenW in 2021 dus zeker een koplopersrol zien nemen. Maar het is wel een wankele rol, merk ik. Als het om duurzaamheid gaat, kom ik vanuit IenW – en vanuit andere ministeries trouwens net zo goed – steeds dezelfde mensen tegen die hun overvolle agenda het hoofd bieden met hun waanzinnig grote drive. En dat is óók niet duurzaam. Meer dedicated inzet op duurzaamheid is cruciaal.’
