Foto Groene gevel, Leidschendam.
Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) wil dat mensen in een gezonde en prettige omgeving kunnen leven. Een omgeving die uitnodigt tot gezond gedrag en waar de druk op de gezondheid zo laag mogelijk is. In dit hoofdstuk rapporteren we over onze aanpak en resultaten op het gebied van het creëren van een gezonde leefomgeving. We richten ons hierbij op luchtkwaliteit en geluid.
Per jaar zijn er 11.000 voortijdige sterfgevallen als gevolg van slechte luchtkwaliteit, afkomstig van zowel onze eigen binnenlandse emissiebronnen als emissiebronnen uit het buitenland. Daarnaast leven mensen volgens berekeningen van het RIVM gemiddeld acht maanden korter door luchtverontreiniging. De gevolgen van geluidhinder zijn minder tastbaar, maar ze zijn er wel. Van ernstige stress tot hartritmestoornissen. Het is voor onze gezondheid dus belangrijk in te blijven zetten op een gezonde leefomgeving.
Beleidsverantwoordelijkheid IenW
IenW wil bijdragen aan een leefomgeving die mensen als prettig ervaren, uitnodigt tot gezond gedrag en waar de druk op de gezondheid zo laag mogelijk is. Dit doen we onder meer door het verbeteren van de luchtkwaliteit en het beperken van het geluidniveau. Onze ambities op dit gebied staan in het Schone Lucht Akkoord en het Nationaal Milieubeleidskader (NMK) en worden concreet uitgewerkt in de uitvoeringsagenda van het Schone Lucht Akkoord en het Nationaal Milieuprogramma. In het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL) wordt gewerkt aan het overal bereiken van EU-grenswaarden voor luchtkwaliteit.
Met het Schone Luchtakkoord zetten we in op een permanente verbetering van de luchtkwaliteit. Daarbij is het doel van het kabinet om in 2030 een gezondheidswinst van 50% te halen ten opzichte van 2016. Het gaat dan om de gezondheidseffecten afkomstig van binnenlandse bronnen. We zetten in op emissie reducerende maatregelen. Op 13 januari 2020 ondertekenden het ministerie, gemeenten en provincies daarvoor het Schone Lucht Akkoord. Rijk, gemeenten en provincies werken samen aan de uitvoering van dit akkoord.
Geluidproductie toetsen we aan de vastgestelde geluidproductieplafonds (GPP’s). Die voorkomen dat de geluidbelasting onbegrensd toeneemt. Ook voeren we een saneringsprogramma uit. Hierbij treffen we maatregelen voor woningen met een te hoge geluidbelasting in de vorm van stille wegdekken, geluidsschermen of gevelisolatie.
Nationale uitvoeringsverantwoordelijkheid
Jaarlijks verantwoorden we de nationale uitvoering van de gezonde leefomgeving in de IenW-jaarverantwoording.
Doelstelling
In dit verslag rapporteren we over de luchtkwaliteit bij de snelwegen in ons beheer en hoe we indirect bijdragen aan het verbeteren van de luchtkwaliteit. Ook wat betreft omgevingsgeluid beperken we ons in dit verslag tot het geluid van snelwegen. Langs het hele hoofdwegennet hebben we geluidproductieplafonds (GPP’s) vastgesteld. We moeten aan deze GPP’s voldoen en dus voorkomen dat het geluid boven een vastgestelde waarde uitkomt.
2021: vooruitgang en stilstand
Voor de monitoring van luchtkwaliteit en geluid gebruiken we de cijfers uit het vorige jaar (2020). De cijfers over 2021 worden pas in de loop van 2022 vastgesteld. Hoe het stond met luchtkwaliteit en geluid in 2021 weten we dus dan pas.
In 2020 voldeed Nederland voor het eerst aan de Europese grenswaarden voor stikstofdioxide voor verkeer, rapporteerde het RIVM. Voor fijnstof was dat bijna overal in Nederland het geval, op één locatie na (Velsen). Ook op plekken in gebieden met intensieve veehouderijen worden de grenswaarden van fijnstof nog overschreden. Toch is het aantal plekken met overschrijdingen wel gedaald. Langs de snelwegen waren geen overschrijdingen. Dit betekent dat de langjarige dalende trend in het aantal blootgestelden - zoals die gemiddeld over Nederland in de metingen is waargenomen - zich voortzet in 2020. De resultaten komen onder andere door de maatregelen vanwege de uitbraak van het coronavirus. Daardoor was er binnen en buiten Nederland minder verkeer en economische activiteit, en dus minder uitstoot. Of de concentraties lager blijven, wordt in de toekomst duidelijk.
Daarnaast rapporteert het RIVM over 2020 een gemiddelde verlaging van de gemeten geluidproductie bij snelwegen met 1,1 dB. Dit komt door de verlaging van de maximumsnelheid en door coronamaatregelen als de thuiswerkplicht. Hierdoor was er tijdelijk minder wegverkeer dan normaal. In 2021 kwam het weer redelijk terug op het oude niveau, maar dat is in dit verslag nog niet terug te zien in de cijfers.
Gezonde leefomgeving in concrete resultaten
Ondanks dat de cijfers waarover we rapporteren over 2020 gaan, kunnen we wel beschrijven wat we in 2021 hebben gedaan om luchtkwaliteit te verbeteren en geluid tegen te gaan.
Verdere verduurzaming
IenW is al langere tijd bezig met de verduurzaming van de eigen bedrijfsvoering, bijvoorbeeld door de overstap naar zero-emissievervoer. Ook onze uitvoering kan de lokale luchtkwaliteit verbeteren, bijvoorbeeld wanneer de aannemers die we inhuren mobiele werktuigen inzetten. De maatregelen die de CO₂-uitstoot beperken, verminderen vaak ook de uitstoot van stikstof en fijnstof en dragen daardoor óók bij aan een verbetering van de luchtkwaliteit. Meer hierover lees je in de hoofdstukken Duurzame mobiliteit en Energieverbruik en emissies in de keten. Hierdoor hebben we ook goede stappen gezet in het uitvoeren van maatregelen uit het Schone Lucht Akkoord.
Stilstand in geluid
Het wegverkeer neemt weer toe, net als voor corona. Omdat vermindering van het geluidniveau daarom in de praktijk moeilijk te bereiken is, richten we ons in eerst instantie op stilstand; het geluidniveau mag niet hoger worden, maar we verwachten ook niet dat het op korte termijn mogelijk is de geluidbelasting langs het gehele rijkswegennet substantieel te verminderen. In 2021 hebben we weer ingezet op stiller asfalt, zoals zeer open asfaltbeton (zoab) en dubbellaags zoab. Daarnaast hebben we geluidsschermen en geluidswallen geplaatst.
Met de hierboven genoemde resultaten levert IenW een bijdrage aan het behalen van de SDG’s 3 en 11.
Dilemma’s en uitdagingen
De resultaten op het gebied van luchtkwaliteit laten zien dat we in Nederland vrijwel overal aan de wettelijke norm voldoen. Langs het Hoofdwegennet van Rijkswaterstaat waren geen overschrijdingen. Dit betekent echter niet dat we geen extra stappen meer hoeven te zetten.
Uit onderzoek weten we dat ook onder de wettelijke norm nog veel gezondheidswinst te behalen is. In het Schone Lucht Akkoord is bijvoorbeeld afgesproken te streven naar permanente verbetering van de luchtkwaliteit. Er is dus nog steeds urgentie om de luchtkwaliteit te verbeteren.
Berekening van de luchtkwaliteit en geluidsproductieplafonds
Het RIVM monitort elk jaar de luchtkwaliteit, onder meer langs de snelwegen. Rijkswaterstaat levert als wegbeheerder actuele gegevens aan over het Hoofdwegennet die het RIVM hiervoor nodig heeft. Dit zijn bijvoorbeeld gegevens over verkeersintensiteiten, precieze ligging van de weg, locatie van schermen en snelheden. De luchtkwaliteit in Nederland langs onder andere de snelwegen is zichtbaar in de monitoringstool van het NSL.
Voor het geluidniveau controleren we via berekeningen op 61.000 referentiepunten of het geluidniveau langs de snelwegen voldoet aan de geluidproductieplafonds (GPP’s). De uitkomsten van onderzoek, de getroffen maatregelen en de geplande aanpak van nieuwe knelpunten die de GPP’s overschrijden leggen we vast in een nalevingsverslag. Daarnaast werken we aan de sanering van geluidhinder binnen het Meerjarenprogramma Geluidsanering en nemen we diverse maatregelen, zoals het aanleggen van stiller asfalt, het plaatsen van geluidsschermen en het aanbrengen van gevelisolatie.
