Foto Park op de Gaasperdammertunnel
Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) wil dat mensen in een gezonde en prettige omgeving kunnen leven. Een omgeving die uitnodigt tot gezond gedrag en waar de negatieve impact op de gezondheid zo laag mogelijk is.
Het verkeer op onze snelwegen brengt zowel luchtverontreinigende stoffen als geluid met zich mee. Dit kan allebei ten koste gaan van onze gezondheid. Als beheerders van de snelwegen is het onze wettelijke verplichting de lucht zo schoon mogelijk te houden en geluid tegen te gaan.
Dat dit werk hard nodig is, bewijzen de cijfers. Volgens de Gezondheidsraad zorgt slechte luchtkwaliteit van onder andere verkeer per jaar namelijk voor 12.000 voortijdige sterfgevallen. Daarnaast leven mensen volgens berekeningen van het RIVM gemiddeld 9 maanden korter door luchtverontreiniging. Wegverkeersgeluid kan leiden tot hinder, verstoring van de slaap, verstoring van de dagelijkse activiteiten en stressreacties. Langdurige blootstelling aan te veel geluid kan zelfs aanleiding geven tot chronische effecten zoals verhoogde bloeddruk en een verhoogd risico op hart- en vaatziekten.
'Vanuit de Omgevingswet zijn we verplicht de geluidproductie langs snelwegen te beheersen voor het beperken van geluid'
Rol, doelstelling en aanpak IenW
In dit verslag rapporteren we over de luchtkwaliteit bij de snelwegen in ons beheer en hoe we (indirect) bijdragen aan het verbeteren van de luchtkwaliteit. Ook wat betreft wegverkeersgeluid kijken we in dit verslag alleen naar het geluid van snelwegen.
Het doel van het Schone Lucht Akkoord (SLA) is een gezondheidswinst van 50% in 2030 ten opzichte van 2016. Hiervoor zetten we in op een continue verbetering van de luchtkwaliteit. Het gaat daarbij om de gezondheidseffecten afkomstig van binnenlandse bronnen. Ook zetten we ons internationaal in voor aanscherping van de grenswaarden in de herziening van de Europese richtlijn Luchtkwaliteit.
Vanuit de Omgevingswet zijn we verplicht de geluidproductie langs snelwegen te beheersen voor het beperken van geluid. Hiervoor zijn langs het hoofdwegennet geluidproductieplafonds (GPP’s) berekend. Elk jaar monitort Rijkswaterstaat of de actuele geluidproductie beneden de geluidproductieplafonds blijft of welke maatregelen nodig zijn om dat te waarborgen.
Concrete resultaten 2023
Hieronder beschrijven we wat we in 2023 hebben gedaan om luchtkwaliteit te verbeteren en de toename van geluid te beheersen. Ook delen we de belangrijkste cijfers. Omdat deze altijd pas een jaar later binnenkomen, gaan ze nu over kalenderjaar 2022.
Resultaten luchtkwaliteit 2022
Uit de monitoringsrapportage voor luchtkwaliteit blijkt dat Nederland in 2022 bijna overal voldeed aan de Europese grenswaarden voor stikstofdioxide voor wegverkeer. Ook voor fijnstof voldeed Nederland, op een stuk van 200 meter langs een weg na, aan de grenswaarden.
Convenant Schoon en Emissieloos Bouwen
Op 30 oktober 2023 zette staatssecretaris Vivianne Heijnen vanuit IenW haar handtekening onder het convenant Schoon en Emissieloos Bouwen. Via dit convenant, en de andere instrumenten uit het gelijknamige programma, wordt voor werk-, voer- en vaartuigen in de bouw invulling gegeven aan verschillende emissiereductiedoelstellingen en ambities voor 2030. Onder meer de 75% gezondheidswinst ten opzichte van 2016 uit het Schone Lucht Akkoord. Meer over de emissiereducties en het convenant lees je op de pagina strategie Klimaatneutrale en Circulaire Infrastructuur.
Geluidproductie in 2022
Het nalevingsverslag geluidproductieplafonds rijkswegen over het jaar 2022 meldt dat op 88,5% van de ruim 60.888 referentiepunten langs de snelwegen de geluidproductie meer dan 0,5dB onder het geluidproductieplafond bleef. Het jaar hiervoor was dat nog 92,0%. Met andere woorden: er zijn ongeveer 2100 referentiepunten bijgekomen waar het verschil met het geluidsproductieplafond kleiner is geworden. Verder is er in 2022 bij 5,0% van de referentiepunten een dreigende overschrijding berekend, tegenover 2,0% in 2021. Een dreigende overschrijding betekent dat de geluidruimte tussen de 0,5 en 0,0 dB ligt. Tot slot was het percentage daadwerkelijke overschrijdingen ook hoger dan het jaar hiervoor: 1,5% ten opzichte van 0,8%. Voor de overige 5% van het totaalaantal referentiepunten gold een situatie met een ontheffing of vrijstelling, of was er geen betrouwbare berekening van de geluidruimte mogelijk.
De toename van het percentage overschrijdingen en dreigende overschrijdingen is vooral het gevolg van het opheffen van de coronamaatregelen, waardoor de tijdelijke afname van de verkeersintensiteit voorbij is.
Samenwerken in de saneringsopgave
Binnen het Meerjarenplan Geluidsanering (MJPG) pakken we het bestaande geluid bij woningen die langs (snel)wegen liggen aan. Als het kan, combineren we die werkzaamheden met andere, al geplande werkzaamheden.
In het kader van het programma Vervanging en Renovatie (VenR) was er het voornemen de geluidschermen langs de A28 ter hoogte van Harderwijk te vervangen. Tegelijkertijd lagen er vanuit MJPG plannen om het geluid langs deze snelweg te verminderen. We sloegen de handen ineen met de gemeente Harderwijk en kwamen samen tot het besluit om de nieuwe geluidschermen te verhogen van 3 naar 5 tot 8 meter. Zo neemt het geluid voor de omgeving meer af dan puur vanuit het oplossen van de sanering nodig was.
Onderzoek naar uitstoot van fijnstof van elektrische auto’s
Elektrische auto’s stoten over de hele levenscyclus ongeveer 60% minder CO₂ uit dan brandstofauto’s. Dat is voordelig voor het tegengaan van de opwarming van de aarde. Maar naast CO₂-uitstoot is het vanuit het oogpunt van gezondheid ook belangrijk te kijken naar de uitstoot van fijnstof. Dit komt met name vrij door slijtage van de remmen en banden. Aangezien elektrische auto’s veel regeneratief remmen, komt slijtage van de remmen minder voor. Maar doordat elektrische auto's door het accupakket relatief zwaar zijn ten opzichte van fossiele brandstofauto’s en doordat ze hard kunnen optrekken, komt slijtage van de banden hier juist eerder voor.
Mede in opdracht van IenW voert TNO een onderzoek uit naar slijtage-emissies. In 2023 lag de focus op het ontwikkelen en testen van meetmethoden. Hierbij ontdekten ze onder meer dat er ook ultrafijnstof vrijkomt bij grote wrijvingskrachten, zoals een noodstop of krachtig accelereren. Deze bijdrage van slijtage nemen we vanaf 2024 representatiever mee in de emissiefactoren. Beleid om deze emissiebijdrage aan te pakken is er nog niet; daarvoor zijn meer metingen en onderzoek naar maatregelen nodig. We verwachten dit in 2024 verder op te pakken.
Berekening van de luchtkwaliteit en geluidproductieplafonds
Het RIVM monitort elk jaar de luchtkwaliteit, onder meer langs de snelwegen. Rijkswaterstaat levert als wegbeheerder actuele gegevens aan over het hoofdwegennet die het RIVM hiervoor nodig heeft. Dit zijn bijvoorbeeld gegevens over verkeersintensiteiten, precieze ligging van de weg, locatie van schermen en snelheden. De luchtkwaliteit in Nederland langs onder meer de snelwegen is zichtbaar in het Centraal Instrument Monitoring Luchtkwaliteit (CIMLK).
Via berekeningen op de 60.888 referentiepunten controleren we of de geluidproductie langs de snelwegen voldoet aan de geluidproductieplafonds (GPP’s). Het akoestisch onderzoek, de getroffen maatregelen en de geplande aanpak van nieuwe knelpunten die de GPP’s overschrijden, leggen we vast in een jaarlijks nalevingsverslag. Daarnaast werken we aan de sanering van geluid binnen het Meerjarenprogramma Geluidsanering en nemen we diverse maatregelen, zoals het aanleggen van stiller asfalt, het plaatsen van geluidsschermen en het aanbrengen van gevelisolatie.
Met ingang van de Omgevingswet is het geluidregister in de Centrale Voorziening Geluidgegevens (CVGG) opengesteld. Hierin worden geluidgegevens verzameld. Ook de geluidproductieplafonds komen op termijn in het geluidsregister te staan.
