Foto Onderwaterbos Wolderwijd
Zorgen dat Nederland beschermd is tegen overstromingen en over voldoende schoon en gezond zoetwater beschikt. Dat zijn kerntaken van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW). Op deze pagina rapporteren we over de aanpak en behaalde resultaten op het gebied van duurzaam waterbeheer binnen het hoofdwatersysteem.
Rol, doelstelling en aanpak IenW
Met ons waterbeheer streven we een duurzaam watersysteem na, met voldoende water dat veilig, ecologisch gezond en schoon is. De maatregelen die we voor ons waterbeheer nemen, voeren we ook duurzaam uit. Dat betekent dat we zo veel mogelijk klimaatneutraal en circulair werken, bijvoorbeeld met een elektrische kraan voor graafwerkzaamheden, en dat we energie besparen door slimmer te bemalen.
Ons streven naar een duurzaam watersysteem pakken we op in beleidsontwikkeling en kennisprogramma’s rond waterveiligheid, waterkwaliteit en waterkwantiteit én in verschillende uitvoeringsprogramma’s, zoals die onder het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP), de Kaderrichtlijn Water (KRW) en de Programmatische Aanpak Grote Wateren.
Het departement IenW heeft een beleidsontwikkelende, regisserende en opdrachtgevende rol in het Nederlandse waterbeleid en zet opdrachten uit voor het eigen beheergebied. Uitvoeringsorganisatie Rijkswaterstaat beheert de Rijkswateren, voert het beleid uit en heeft een toezichthoudende en handhavende rol uit hoofde van de Waterwet en andere wetgeving. De verschillende uitvoeringsprogramma’s hebben elk hun eigen specifieke doelstellingen rond waterveiligheid, watervoorziening en (ecologische) waterkwaliteit. Zoals in de KRW Stroomgebiedbeheerplannen 2022 – 2027, waarin per waterlichaam staat aangegeven wat de doelen zijn en welke Kaderrichtlijn Water-maatregelen tot 2027 worden uitgevoerd. In de KRW Jaarrapportage 2023 wordt de voortgang over het afgelopen jaar beschreven.
IenW voert bredere Europese en nationale regelgeving uit en werkt mee aan beleid op specifieke onderwerpen. Ook binnen watermanagement werken we aan de ambities voor de strategie Klimaatneutrale en Circulaire Infrastructuur (KCI) die IenW voor 2030 heeft gedefinieerd, met een zo duurzaam mogelijke uitvoering.
Veel wat in waterbeheer op het gebied van duurzaamheid gebeurt, wordt elders gerapporteerd of valt binnen andere hoofdstukken in dit Duurzaamheidsverslag. Op deze pagina noemen we deze kort, maar gaan we dieper in op enkele specifieke voorbeelden die op andere plekken niet aan bod komen.
Water en bodem sturend-brief
In 2022 besloot het kabinet dat water en bodem sturend worden in de ruimtelijke inrichting van Nederland. In de brief ‘Water en Bodem sturend’ werkten we dit verder uit, door middel van 33 structurerende keuzes en 55 maatregelen. Meer hierover en informatie over hoe we dit in 2023 vervolgden lees je op de pagina Bodem en ondergrond.
Concrete resultaten 2023
Spelregelkader KCI
In maart 2023 publiceerden we het spelregelkader Klimaatneutrale en Circulaire Infraprojecten (meer hierover op de pagina Strategie naar Klimaatneutrale en Circulaire Infrastructuur). Sindsdien past Rijkswaterstaat dit toe in opdrachtverlening voor beheer en onderhoud-, aanleg- en vervanging- en renovatieprojecten. Ook binnen waterbeheer. De ambitie is dat duurzaamheidseisen de komende 3 jaar steeds meer geïntegreerd zijn in de kwaliteitseisen voor infraprojecten. En dat meerkosten van deze eisen integraal zijn geraamd en opgenomen in de opdrachten aan de markt.
Kribverlagingen en Oeverbescherming in het Pannerdensch Kanaal
De verlaging van 35 kribben en 5 oevers in het Pannerdensch Kanaal zorgt ervoor dat de waterstand bij hoogwater voortaan 5 cm lager is. Ook kan het rivierwater beter doorstromen, waardoor de veiligheid tegen overstromingen voor 2 miljoen mensen in het rivierengebied verbetert. De minister van Infrastructuur en Waterstaat heeft het project op 15 november 2023 officieel opgeleverd. In lijn met de spelregels voor KCI werd bij de uitvoering vol-elektrisch aangedreven materieel ingezet.
'Met luwe en ondiepe zones en een onderwaterbos verbetert de waterkwaliteit en het leefgebied voor vogels, vissen en waterplanten'
Het onderwaterbos van het Wolderwijd
In oktober 2023 rondden we de werkzaamheden in het Wolderwijd af. Met luwe en ondiepe zones en een onderwaterbos verbetert de waterkwaliteit en het leefgebied voor vogels, vissen en waterplanten. Het project draagt bij aan de doelen voor schoon en ecologisch gezond water, als onderdeel van de KRW.
Bij het project gebruikten we natuurlijke, lokale materialen. Bij de aanleg ontstond daardoor beperkt CO₂-uitstoot. Doordat we grote hoeveelheden hout afzonken, en hout onder water niet vergaat, blijft de CO₂ erin langdurig opgeslagen. Dit maakt dat het project uiteindelijk netto CO₂-negatief is uitgevoerd.
Aanleg overnachtingshaven Spijk
Op de rivier de Waal in het grensgebied met Duitsland, bij Spijk, is een overnachtingshaven voor binnenvaartschepen aangelegd. Naast 50 reguliere ligplaatsen, zijn er 2 ligplaatsen voor duwschepen met duwbakken en speciale ligplaatsen voor schepen met gevaarlijke ladingen. Ook is er walstroom aangelegd waar de schepen gebruik van kunnen maken.
De werkzaamheden aan de overnachtingshaven zijn eind 2023 afgerond. Mede door het toepassen van duurzame biobrandstof is op dit project, naar verwachting, een CO₂-reductie van ruim 50% gerealiseerd.
Nature Based Solutions
Nature Based Solutions, oftewel meer natuurlijke oplossingen, kunnen bijdragen aan integrale oplossingen. Zowel op het gebied van water- en bodembeheer als een gezondere leefomgeving en biodiversiteit.
In 2023 heeft IenW zich, met LNV, gecommitteerd aan het nationale groeifondsvoorstel NL2120 dat in 2024 van start gaat. Het programma heeft de ambitie om bij elk ruimtelijk ordeningsvraagstuk in Nederland standaard Nature Based Solutions in de afweging mee te nemen. IenW heeft het voornemen om deze Nature Based Solutions in de afweging voor programma’s en projecten rond waterbeheer mee te nemen.
In het programma NL2120 gaan meer dan 25 partijen (markt, kennisinstellingen, ngo’s en overheden) op zoek naar manieren om dit voor elkaar te krijgen. Kennisontwikkeling en het delen van kennis en ervaringen uit de praktijk zijn hierbij de belangrijkste bouwstenen. Met NL2120 bouwen we voort op Europese trajecten waaraan Rijkswaterstaat al meedeed en waarin Nature Based Solutions een rol spelen, zoals ResiRivers en Manabas Coast.
Beheer- en onderhoudscontract Landelijk Meetnet Water
Het Landelijk Meetnet Water verzamelt met zo’n 500 locaties zoals meetpalen, meetboeien en platformen op land en op zee allerlei gegevens óver het water. Bij de inrichting van dit meetnet is op verschillende manieren rekening gehouden met duurzaamheid. Zo worden de vervoersbewegingen van en naar de meetpunten verminderd door te werken met een gezamenlijk systeem en afspraken te maken met de leveranciers. Ook wordt waar mogelijk elektrisch materieel ingezet. Daarnaast hebben sensoren een UV-led, om aangroei te voorkomen. Dit leidt tot minder onderhoud en dus minder reisbewegingen.
Ook in de opzet van het meetnet is rekening gehouden met duurzaamheid. Het schoonmaken van de binnenkant van de pijlbuizen kan op sommige plekken vanaf de wal, waardoor we geen schepen in hoeven te zetten en het scheepvaartverkeer geen hinder ervaart. Ook voorzien verschillende meetpalen zichzelf van energie via zonpanelen en/of windmolens.
Tot slot houden we bij het ontwerp van de meetpalen rekening met circulariteit, door modulair te bouwen. En er loopt een proef waarin we een speciale anti-aanslaglaag testen op de meetpalen. Als blijkt dat dit werkt, hoeven we de meetpalen minder vaak schoon te maken.
