Foto Dijkwerkzaamheden met elektrische graafmachines aan de Waal bij Zaltbommel
Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) heeft 4 infrastructurele netwerken: het hoofdspoorwegennetwerk, hoofdwegennetwerk, hoofdvaarwegennetwerk en hoofdwatersysteem. IenW heeft de ambitie om in 2030 klimaatneutraal en circulair te werken aan deze netwerken. Zowel in de aanleg, het beheer en het onderhoud als in de vervanging en renovatie. De strategie Klimaatneutrale en Circulaire Infrastructuur helpt ons hierbij.
Op deze pagina richten we ons specifiek op het doel en de aanpak van deze strategie, en de ontwikkelingen binnen de strategie in 2023. Op de pagina Transitiepaden gaan we dieper in op de uitwerking van deze strategie in onze uitvoering. Daar vind je ook de concrete resultaten van uitvoeringsprojecten in 2023.
Doel en ambitie
IenW zet per jaar voor ongeveer €7 miljard aan infraprojecten in de markt via uitvoeringsorganisaties Rijkswaterstaat (5,2 miljard in 2023) en ProRail (2,2 miljard in 2022). Als grote opdrachtgever kunnen en willen we ook in de uitvoering een positieve bijdrage leveren aan de vermindering van de CO₂-uitstoot. Onze ambitie is om in 2030 klimaatneutraal te werken aan onze netwerken. Ook willen we dan circulair werken. Dit houdt in dat we sturen op een minimaal gebruik van primaire grondstoffen, een hoogwaardig hergebruik van grondstoffen, onderdelen van of hele kunstwerken, het verlengen van de levensduur van kunstwerken en het produceren van zo min mogelijk afval.
Onze ambities hebben betrekking op heel Nederland. We werken aan een brede, nationale beleidsopgave die een transitie wil realiseren richting een klimaatneutrale én circulaire GWW-sector. IenW neemt zo dus niet alleen verantwoordelijkheid voor de uitstoot van haar eigen infraprojecten. Samen met onze partners proberen we de hele sector te verduurzamen, door afspraken te maken met andere publieke opdrachtgevers, zoals waterschappen en provincies. Dit is ook zo afgesproken in het Klimaatakkoord.
De strategie Klimaatneutrale en Circulaire Infrastructuur raakt de materiele thema’s energie en emissies in de keten en circulaire economie. Meer informatie over het bepalen van de materiële thema’s vind je op de pagina Hoe is dit verslag tot stand gekomen?.
Aanpak en focus
Ter ondersteuning van deze ambities werken we sinds 2019 in een programma aan de strategie Klimaatneutrale en Circulaire Infrastructuur (KCI). De focus van de strategie ligt bij de werkterreinen met de meeste klimaat- en grondstoffenimpact. We hebben het programma waarmee we de strategie Klimaatneutrale en Circulaire Infrastructuur implementeren daarom uitgewerkt in 5 transitiepaden:
- Kustlijnzorg en Vaargeulonderhoud (uitvoering door Rijkswaterstaat)
- Wegverharding (uitvoering door Rijkswaterstaat)
- Weg-, Dijk- en Spoormaterieel (uitvoering door Rijkswaterstaat en ProRail)
- Kunstwerken (uitvoering door Rijkswaterstaat en ProRail)
- Spoor (uitvoering door ProRail)
Samen met belanghebbenden uit de markt, andere publieke opdrachtgevers en kennisinstellingen ontwikkelden we voor elk van de 5 transitiepaden de meest realistische en impactvolle route naar 2030. We bekijken per transitiepad wat er nu al kan, welke innovaties nodig zijn en hoe we de lat steeds hoger kunnen leggen (zie het kader voor onze ambities per transitiepad). De strategie Klimaatneutrale en Circulaire Infrastructuur is verbonden aan de beleidsprogramma’s Schoon en Emissieloos Bouwen (SEB) en Circulaire Economie (CE).
Voor de transitiepaden Weg-, Dijk- en Spoormaterieel en Kustlijnzorg en Vaargeulonderhoud werken we daarom 1 op 1 samen met SEB. Dit programma richt zich naast klimaatneutraliteit en het verminderen van CO₂-uitstoot ook op het verminderen van de uitstoot van stikstof en fijnstof bij bouwprojecten.
Begin 2023 heeft het kabinet het Nationaal Programma Circulaire Economie (NPCE) gepubliceerd, met daarin doelen en maatregelen die zich onder andere richten op een circulaire bouweconomie. De concrete acties uit dit programma worden zo veel mogelijk uitgevoerd als onderdeel van de hier beschreven KCI-roadmaps. Zie hiervoor ook de pagina Transitiepaden.
'IenW wil een klimaatneutrale en circulaire uitvoering'
Overzicht van ambities en werkwijzen per transitiepad
Kustlijnzorg en Vaargeulonderhoud
IenW wil een klimaatneutrale en circulaire uitvoering van het vaargeulonderhoud en de kustlijnzorg vanaf 2030. Dit willen we bereiken door middel van innovaties, een meer efficiënte werkwijze en het standaard meenemen van duurzaamheid in aanbestedingen.
Wegverharding
De ambitie van IenW is om de wegverhardingen voor de snelwegen in 2030 klimaatneutraal en circulair aan te leggen, te beheren en te onderhouden, met 50% minder primaire grondstoffen. Dit willen we bereiken door enerzijds in te zetten op projecten die de levensduur verlengen, en anderzijds door in te zetten op emissieloos en circulair bouwen.
Weg-, Dijk- en Spoormaterieel
IenW wil de bouwplaatsen en bouwlogistiek voor de aanleg-, beheer- en onderhoudsprojecten van Rijkswaterstaat en ProRail verduurzamen. Zo willen we dat er op termijn weinig tot geen CO₂, stikstof en fijnstof meer wordt uitgestoten op de bouwplaatsen. Dit kunnen we bereiken met het inzetten van elektrisch aangedreven machines en het toepassen van nieuwe logistieke concepten. De ambities van dit transitiepad worden momenteel aangevuld met een aanpak voor het circulair gebruik van zand en grond.
Kunstwerken
Onder kunstwerken verstaan we bij IenW de bouwwerken die noodzakelijk zijn voor onze infrastructuur. Denk aan bruggen, sluizen en tunnels. IenW wil haar kunstwerken in 2030 volledig klimaatneutraal en circulair aanleggen, beheren en onderhouden, met 50% minder primaire grondstoffen. Dit willen we bereiken door de levensduur van de kunstwerken te verlengen. Zo beperken we materiaalgebruik en leveren we niet in op functionaliteit, veiligheid en andere randvoorwaarden. Ook willen we nieuwe klimaatneutrale en circulaire materialen ontwikkelen die gebruikt kunnen worden bij het beheer en onderhoud, de vervanging en renovatie en bij de aanleg.
Spoor
Het laatste transitiepad richt zich op het spoor. Specifiek gaat het om het deel van de spoorinfrastructuur waar de trein overheen rijdt en op de energievoorziening. Met het hergebruiken van materialen, het verlengen van de levensduur van materialen en het kiezen voor duurzamer materiaal werken we aan een lagere klimaatimpact van het spoor. Omdat ProRail zelfstandig over duurzaamheid rapporteert, gaan we in dit verslag niet verder in op de resultaten. Deze vind je in hun eigen Duurzaamheidsverslag op hun website.
De uitgewerkte transitiepaden en roadmaps zijn hier te vinden.
Ontwikkelingen 2023
Samenwerken met mede-overheden en de markt is cruciaal om onze ambities waar te kunnen maken. Op 28 juni 2023 zijn de handtekeningen van het Rijk, het Interprovinciaal Overleg (IPO) en de Unie van Waterschappen gezet onder de samenwerkingsafspraken KCI. Dit gebeurde symbolisch op een viaduct van de A9 bij Amstelveen. De betonnen liggers daarvan krijgen een tweede leven op een andere plek. In deze samenwerkingsafspraken trekken we als Rijk en mede-overheden samen op. Marktpartijen weten hierdoor veel beter wat er in de (nabije) toekomst van hen gevraagd wordt vanuit de overheid.
Daarnaast ondertekenden 45 organisaties, inclusief IenW (ook voor RWS) en ProRail, in oktober 2023 het convenant Schoon en Emissieloos Bouwen (SEB). Hiermee verplichten we onszelf voor de uitvoeringsprojecten van de transitiepaden Weg-, Dijk- en Spoormaterieel en Kustlijnzorg en Vaargeulonderhoud aan een basisniveau voor schoon en emissieloos bouwen. De afspraken hiervoor zijn samen met mede-overheden en marktpartijen tot stand gekomen. Voor het transitiepad Weg-, Dijk- en Spoormaterieel kunnen we dat basisniveau in 2024 al als standaard gebruiken in onze nieuwe projecten.
IenW heeft vanuit de stikstofmiddelen in 2023 opnieuw budget ontvangen om te werken aan schone en emissieloze bouwprojecten. De eerder ontvangen €135 miljoen voor RWS en ProRail is met €71 miljoen aangevuld. Deze middelen kunnen op projectniveau worden ingezet om de uitstoot van werktuigen en vaartuigen te verminderen.
Met de samenwerkingsafspraken KCI en het convenant SEB zijn in 2023 de roadmaps van de transitiepaden ook officieel vastgesteld. In deze roadmaps geven we aan waar we op willen inzetten en hoe de veranderstrategie eruit gaat zien. Hiermee geven we richting aan onze aanpak.
Dit werkt ook door in de opdrachtverlening binnen IenW aan RWS en ProRail. Zo is in 2023 vastgesteld dat schoon (vanuit SEB), klimaatneutraal en circulair bouwen onderdeel is van het basiskwaliteitsniveau voor de IenW-netwerken (wegen, spoor, vaarwegen en water). En is er voor nieuwe projecten een intern spelregelkader opgesteld voor opdrachtgevers bij de beleidskern om schoon, klimaatneutraal en circulair te werken.
Ondertussen begonnen we in 2023 ook met een beleidsevaluatie. Hierin laten we een extern bureau onderzoeken hoe we op weg zijn met onze strategie. Hierbij wordt niet alleen naar de concrete resultaten gekeken, zoals CO₂-reductie, maar bijvoorbeeld ook naar onze inspanningen om andere partijen te stimuleren om duurzamer te werken. Op basis hiervan gaan we mogelijk ook onze ambitie herijken. De beleidsevaluatie wordt in de zomer van 2024 afgerond.
Onder andere dankzij de bovenstaande randvoorwaardelijke sectorbrede afspraken en de verankering van de strategie Klimaatneutrale en Circulaire Infrastructuur in de opdrachtverlening van IenW naar RWS zijn in 2023 verdere stappen gezet in het structureel verduurzamen van infrastructuurprojecten. Zo is bijvoorbeeld in ongeveer 95% van de projectopdrachten duurzaamheid op bepaalde wijze opgenomen en zijn eisen met betrekking tot emissiereductie van bouwmachines opgenomen in de standaardcontractteksten van Rijkswaterstaat. Hierover lees je meer op de pagina Transitiepaden.
Sustainable Development Goals (SDG’s)
De strategie Klimaatneutrale en Circulaire Infrastructuur raakt de materiele thema’s energie en emissies in de keten en circulaire economie. De strategie draagt daarbij ook bij aan IenW’s voortgang op de Sustainable Development Goals.
Direct draagt de strategie bij aan het realiseren van CO₂-reductie in onze productieketens en daarmee aan SDG 13: Klimaatactie. Deze reductie verwezenlijken we door samen met leveranciers energie te besparen of hernieuwbare energiebronnen te gebruiken. Deze activiteiten hebben directe invloed op SDG 7: Betaalbare en duurzame energie. Aangezien we samen met de markt werken aan duurzame nieuwe oplossingen voor onze infrastructuur, hebben we ook een directe invloed op SDG9: Industrie, innovatie en infrastructuur.
Door binnen de strategie ook te werken aan circulariteit, raken we een breed scala milieu- en sociaaleconomische aspecten die worden gevangen in de SDG’s. Denk bijvoorbeeld aan SDG 8: Waardig werk en economische groei. En aan SDG 11: Duurzame steden en gemeenschappen. Omdat de doelstelling van de strategie expliciet ingaat op het reduceren van primair grondstofgebruik, zien wij een directe invloed van de strategie op SDG 12: Verantwoorde consumptie en productie.
Ben je benieuwd hoe Nederland in zijn algemeen werkt aan de Sustainable Development Goals van de Verenigde Naties? Dat lees je in de Monitor Brede Welvaart en de Sustainable Development Goals 2023.
