Samenvatting

Verduurzaming is een steeds belangrijker thema in Nederland. Ook bij IenW. We houden in ons werk rekening met de effecten van ons handelen op het klimaat, het energieverbruik en het verbruik van grondstoffen. Hierbij maken we niet alleen gebruik van nieuw beschikbare ontwikkelingen. We ambiëren ook een voorbeeldrol in de invulling van bijvoorbeeld het Klimaatakkoord.

Op sommige onderdelen zetten we de laatste jaren grote stappen. Op andere onderdelen zijn onze stappen kleiner dan we zouden willen, of blijken onze ambities simpelweg niet mogelijk. Voor een deel heeft dit te maken met ontwikkelingen die minder snel gaan dan we zouden willen en de hoge kosten die sommige gewenste veranderingen met zich meebrengen. Maar we realiseren ons ook steeds beter dat we één vraag aan elkaar en onszelf moeten blijven stellen: doen we wat we kunnen?

Onze bedrijfsvoering

Duurzame bedrijfsvoering bij IenW strekt van het energieverbruik van onze gebouwen en netwerken (zoals openbare verlichting langs wegen en in tunnels, gemalen en sluizen) en ons eigen vervoer (bijvoorbeeld zakelijk reizen, schepen en auto’s) tot aan gebouwbeheer, afvalbeheer en catering.

Kernonderdeel van onze bedrijfsvoering is het reduceren van ons energieverbruik en de CO₂-impact daarvan. De energie die we verbruiken willen we zo veel mogelijk duurzaam opwekken. Verder streven we naar een circulaire werkplek in 2030, waar afval nagenoeg niet meer bestaat. Om onze doelen te behalen, werken we met de strategie Klimaatneutrale en Circulaire Organisatie (KCO).

De totale CO₂-uitstoot van de bedrijfsvoering daalde in 2023 met 3% ten opzichte van 2022: van 90 naar 87 kiloton (kton). Dit is geen significante daling. Ten opzichte van 2009, het jaar van ons nulmeting, is onze CO₂-uitstoot met 51% afgenomen.

Op veel terreinen boekten we in 2023 een kleine vooruitgang ten opzichte van het jaar ervoor. Zo zijn enkele van onze meest uitstotende schepen deels op biobrandstof gaan varen. Daalde ons gasverbruik voor de verwarming van onze kantoren. En ons wagenpark verbruikte minder diesel en meer elektriciteit. De uitstoot van onze vliegreizen steeg wel. Dit heeft onder andere te maken met een nieuwe rekenmethode, waarin we onderscheid maken tussen vliegen met economy class of met businessclass.

Vanaf 2024 wekken we al onze elektriciteit zelf op vanaf het windpark op de Tweede Maasvlakte. We stoten vanaf dan geen CO₂ meer uit voor ons elektriciteitsverbruik. We blijven desondanks inzetten op energiebesparing. Mede vanwege de drukte op het elektriciteitsnetwerk onderzoeken we daarnaast ook hoe we slimmer elektriciteit kunnen verbruiken, bijvoorbeeld door het plaatsen van batterijen in tunnels.

Het blijkt nog altijd lastig om de uitstoot van de schepen van de Rijksrederij te verlagen. Verduurzaming is een belangrijk onderdeel van ons Vlootprogramma, maar de realisatie van dit programma verloopt minder hard dan gewenst. Vanwege de hoeveelheid schepen en de omvang van de investering vergt een besluit hierover namelijk meer tijd. Dit leidt tot vertraging bij het realiseren van een klimaatneutrale vloot.

We slagen er ook nog niet in om ons percentage restafval terug te brengen. In 2023 steeg dit percentage zelfs van 81 naar 82%. Wel nam de totale, absolute hoeveelheid kantoorafval af: van 547 naar 474 ton. Ook onze voedselverspilling daalde (van 6,1 naar 4,9%). Verder ging de catering van Rijkswaterstaat in 2023 gefaseerd over naar een volledig vegetarisch aanbod. En bespaarden we materiaal door circulaire bedrijfskleding aan te schaffen of waar mogelijk bedrijfskleding af te schaffen.

De uitvoering

Voor de uitvoering van onze infrastructuurprojecten streven we naar een klimaatneutrale en circulaire uitvoering in 2030. We werken hierbij onder meer met de strategie Klimaatneutrale en Circulaire Infrastructuur (KCI) en de Routekaart Schoon en Emissieloos Bouwen (SEB). Voor de werkterreinen met de meeste klimaat- en grondstoffenimpact zijn 5 transitiepaden ingericht: wegverharding, kunstwerken, kustlijnzorg & vaargeulonderhoud, weg- dijk- en spoormaterieel en spoor.

We doen dit niet alleen. In oktober tekenden we samen met 44 andere organisaties het convenant SEB. Hiermee verplichten we onszelf voor de uitvoeringsprojecten van de transitiepaden Weg-, Dijk- en Spoormaterieel en Kustlijnzorg en Vaargeulonderhoud aan een basisniveau voor schoon en emissieloos bouwen. Ook werden in 2023 de handtekeningen gezet onder de samenwerkingsafspraken KCI. In deze samenwerkingsafspraken trekken we als Rijk en mede-overheden samen op, zodat marktpartijen beter weten wat er in de (nabije) toekomst van ze gevraagd wordt.

Met de samenwerkingsafspraken KCI en het convenant SEB zijn in 2023 de roadmaps van de transitiepaden ook officieel vastgesteld. In deze roadmaps geven we aan waar we op willen inzetten en hoe de veranderstrategie eruit gaat zien. Hiermee geven we richting aan onze aanpak.

Intussen werkten we in 2023 ook al concreet aan het verduurzamen van onze projecten. Zo bespaarden we dit jaar in de uitvoering van Rijkswaterstaat in totaal 20.154 ton CO₂-equivalent (ProRail rapporteert zelfstandig over duurzaamheid). Zo werd er meer verjongingscrème aangebracht op onze snelwegen, werd er vaker gebruikgemaakt van elektrisch materieel en hergebruikten we in 6 projecten wegmeubilair. In ongeveer 95% van de nieuwe opdrachten die in 2023 naar buiten zijn gebracht, zijn bovendien duurzaamheidseisen gesteld. 

Ons beheergebied

De ontwikkelingen en opgaven voor het ruimtelijk domein zijn groot, terwijl de ruimte zelf schaars is. Meervoudig ruimtegebruik is daarom niet meer weg te denken. We zoeken continu naar samenhang van verschillende opgaven en functies in ons beheergebied. En we beseffen ons dat we opereren in een omgeving met andere belanghebbenden. We willen daarom een betrouwbare gebiedspartner zijn van andere (Rijks)overheden, maatschappelijke organisaties, burgers en bedrijven.

Om de samenwerking met andere gebiedspartners te verbeteren, bracht Rijkswaterstaat in 2023 het rapport Kracht van de Uitvoering uit. Hierin kwam onder andere naar voren dat de rol van grenswerkers cruciaal is. Dit zijn medewerkers die actief contact hebben met externe partijen en de afstand met belanghebbenden verkleinen.

In verschillende projecten lieten we intussen al zien dat we meerdere doelen en partijen goed mee kunnen nemen in een project. Zo werd er in het project A12 Slim Reizen in 2023 een FietsChallenge opgezet. Hiermee werd niet alleen de bereikbaarheid van de regio vergroot, maar ook geld ingezameld voor goede doelen. En bij de herinrichting van het Reevediep bij Kampen is ook rekening gehouden met bereikbaarheid en recreatiebehoeften. 

Belangrijke opgaven voor ons beheergebied zijn het bevorderen van de energietransitie, het behoud en herstel van biodiversiteit en oplossingen bieden voor klimaatadaptatie. De hierboven genoemde opening van het windpark op de Tweede Maasvlakte is een grote stap voor het bevorderen van de energietransitie. Ook andere overheden kunnen van deze stroom gebruikmaken. Ook zijn de windparken Hollandse Kust (Zuid) en Hollandse Kust (Noord) in 2023 operationeel geworden.

Voor klimaatadaptatie is in 2023 binnen verschillende programma’s intensief samengewerkt met verschillende partners. Dit leidde onder andere tot het vaststellen van het Nationaal uitvoeringsprogramma Klimaatadaptatie, het presenteren van een tussenbalans van het Kennisprogramma Zeespiegelstijging en het delen van het Ontwerp Programma Integraal Riviermanagement met de Kamer.

Om de biodiversiteit beter te beschermen, bracht Rijkswaterstaat een nieuwe Gedragscode soortenbescherming uit. Hierin staat uitgelegd hoe we bij werkzaamheden rekening houden met beschermde plant- en diersoorten. Ook is in 2023 een pilot gestart met vluchtplaatsen voor bevers bij hoogwater. Zo houden we de beverpopulatie in stand, en voorkomen we dat ze nieuwe burchten graven in kwetsbare delen van onze dijken.

Het lukt ons niet altijd om de biodiversiteit te verbeteren. Vanwege schaarste aan capaciteit en middelen hebben we in 2023 bijvoorbeeld het basiskwaliteitsniveau waaraan bermen moeten voldoen afgeschaald. Dit vergroot bijvoorbeeld de kans op aanrijdingen met dassen, waarvan er steeds meer dichtbij de weg leven.

Werken aan een mooier Nederland

Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat werkt aan een mooier Nederland. Samen zorgen we voor een bereikbaar land met sterke dijken, waarin je veilig verblijft en van A naar B komt. Voor een land met schone lucht, een schone bodem en schoon water. Een land waar we zuinig zijn op grondstoffen en materialen zoveel mogelijk opnieuw gebruiken. Waar we ons duurzaam verplaatsen. Een land met ruimte voor mogelijkheden.

En daar werkten we ook in 2023 volop aan. Zo verbeterden we bijvoorbeeld de waterkwaliteit en het leefgebied van dieren en planten in het Wolderwijd. Vergrootten we de veiligheid van 2 miljoen mensen met de verlaging van 35 kribben en 5 oevers in het Pannerdensch Kanaal. Verhoogden we geluidschermen langs de A28. En startten we het pilot- en leerprogramma Stopcontact op Land, waarin we een aanpak ontwikkelen voor de elektriciteitsvoorziening op verzorgingsplaatsen voor elektrische voertuigen.

Innovatie, onderzoek en MVI